Важкае месца сярод бальшыні дзівосных гісторый, што з
пашанай захоўваюць узьбярэжныя плямёны, займае легенда пра марскога зьмея.
Пачвара зьяўляецца зноў і зноў з амаль манатоннай частатой у сувязі зь
гісторыяй, традыцыямі, легендамі й павер’ямі. Але бадай самая дзіўная роль,
якую яна адыграла, была ў драме, што выконвалася на сцэне Эўропы, і дарэчы,
усяго сьвету, падчас бурлівае эпохі першага Напалеона.
Па ўсёй Канадзе мне ніколі не бракавала магчымасьці
знайсьці зьдзіўляльных ведаў пра Напалеона Банапарта сярод вельмі старых і
“нецывілізаваных” індзейцаў. Магчыма яны й ня вельмі знаёмы зь іншымі
гістарычнымі пэрсонамі ад часоў Адама, але кожны зь іх раскажа вам, што ён чуў
пра “Вялікага Французкага Змагара”, як яны называюць выбітнога маленькага
карсіканца.
Ці былі гэтыя веды здабытыя праз той факт, што першымі
пасяленцамі тут былі французы, ці амаль чароўная змагарная кар’ера Напалеона
гэтак захапіла розумы індзейцаў, што яна выціснула іншыя, менш пасьпяховыя, я
так яшчэ й ня вырашыла. Але факт застаецца фактам, што індзейцы нашага
пакаленьня не настолькі знаёмыя зь імем Банапарта, як іхныя бацькі ды дзяды. Ці
то перавага англамоўных пасяленцаў, ці то зьмяншэньне старажытнае ваяўнічае
крыві сучаснай цывілізацыяй ды спакойнымі часамі – мусіць быць адзін ці другі
чыньнік таго, што маладзейшыя індзейцы ня ведаюць пра імпэратара Францыі.
Расказваючы мне легенду пра Згублены Талісман, мой добры
цілікам*, апошні Правадыр Капілана, пачаў гісторыю з амаль
здзіўляльнага пытаньня:
-- А ці чула ты калісь пра Напалеона Банапарта?
Я ледзь зразумела, што ён сказаў, бо ягоная ангельская,
заўсёды прыемная й прыгожая, бывае часам крыху абрывістай; але калі ён паўтарыў
іншым, тлумачальным чынам: “Ну, ты ж ведаеш. Вялікі змагар, француз. Ангельцы,
яны пабілі яго ў вялікай бітве,” – я зараз жа зразумела, аб кім ён вядзе.
-- А што ты пра яго ведаеш? – спыталася я.
Сьцішыўшы голас, быццам гэта вялікая тайна, ён прамовіў:
-- Я ведаю, як тое сталася, што ангельцы яго пабілі.
Я прачытала шмат гісторыкаў адносна гэтае падзеі, але пачуць
версію ад сквамшаў** было інтрыгуючай навінкай.
-- Няўжо? – сказала я свой звычайны “пароль”, які мусіў
прынадзіць яго ў рэчышча даўніны.
-- Так! – пацьвердзіў ён.
Тады, гэтак жа паўшэптам, ён паведаміў мне, што ўсё
здарылася праз пасярэдніцтва адзінага пазванка з хрыбетніка марскога зьмея.
Расказваючы мне
гісторыю аднаго годнага хлопца з мыса Броктан, што забіў пачвару, ён быў крыху
затрымаўся на факце, што кожны, хто падыходзіў блізка да гэтае істоты, былі
паралізаваныя і фізічна, і розумам – заварожаны насамрэч такім чынам, што іхныя косьці боўталіся ў суставах, а мазгі не працавалі.
Але сёньня ён так моцна зашчыраваўся на гэткіх падрабязнасьцях, што я вымушана
была вярнуць яго да хлопца з мыса Броктан і запытацца, як жа хлопец ды ягоны
мозг пазьбеглі такога няшчасьця.
-- Дык жа ён быў добры хлопец, ня
сквапны. Таму меў загартаванасьць ад усякага ліха.
Я кіўнула з разуменьнем, а ён паведаміў
мне, што ўсе пасьпяховыя індзейскія ваяры насілі недзе ў сабе пазванок марскога
змея, што шаманы накідвалі на іх “сілу” так, што на іх саміх “чары” не
ўплывалі, але як толькі яны набліжаліся да ворага, на таго “чары” пачыналі
дзейнічаць разбуральна, і ўладальніку талісмана была забясьпечана перамога.
Быў адзін адметны, асабліва моцны,
пазванок, які цанілі й трымалі праз стагодзьдзе воі вялікага племені Сквамішаў.
Гэтыя воі перамагалі ўсіх ворагаў, зь якімі ні сутыкаліся, аж да тае пары,
пакуль талісман зрабіўся настолькі славутым, што нават быў перароблены татэмны
слуп усяго іхнага клана, у якім скрыжаваньне мела выяву таго адзінага зьмяінага
пазванка.
Блізу гэтага часу данесьліся праз акіян
гісторыі аб першых Напалеонавых вялікіх перамогах. Так, не па зямлі - у гэтым і
можа быць схаваным ключ да заходне-ўзьбярэжнае легенды, каторую могуць
разгадаць тыя, хто ёсць спрытнейшымі за мяне да росшукаў. Правадыр жа быў больш
выразным наконт крыніцы індзейскіх ведаў аб Напалеоне. Калі я зазначыла:
-- Я мяркую, ты пачуў аб ім з Квэбэку,
напэўна, ад французкіх сьвятароў, -- ён таропка запярэчыў:
-- Не, не. Не з Усходу. Мы пачулі тое
праз Ціхі акіян, з таго месца, што завецца Расея.
Праўда, хто прынёс тыя весткі ды якім
шляхам яны дайшлі -- далей прасьвятліць мяне ён ня здолеў. Але тым часам
адбылася дзіўная гісторыя з адной скваміскай сям’ёй. Тады была вялікая крывавая
бойка, і адзіным жывым зь сям’і застаўся стары вой, герой многіх бітваў,
уладальнік талісмана. Ля ягонага сьмяротнага ложа сабраліся тры пакаленьні
ягоных жанчын: жонка, сястра, дачка, унучка -- але ніводнага мужчыны, нават
хлопчыка ягонае крыві не было побач, каб праводзіць дух воя да краіны спакою й
дастатку.
-- Абярэг ня можа захоўвацца ў руках
жанчыны, -- прашаптаў ён з амаль апошнім уздыхам. -- Жанчына ня можа ваяваць і
біцца зь іншымі народамі й плямёнамі. Жанчына ёсьць адно дзеля спакойнага жытла
ды дзеля выхаваньня малых. Яна мусіць трымаць дзіцячыя далонькі, навучаючы
дзіця хадзіць. Не, абярэг ня можа быць з вамі, мае жанкі. Няма ў мяне ні брата,
ні кузіна, ні сына, ні ўнука, але і абярэг ня можа трапіць да воя меншага за мяне. Ніхто ні з нашага племя, ні з племені на ўсім Узьбярэжжы ніколі не перамагаў
мяне. Абярэг павінен адправіцца да такога ж непераможнага, якім быў я. Як я
памру, адашліце яго празь вялікую салёную прорву, да пераможнага Француза,
завецца ён Напалеон Банапарт, -- і гэта былі ягоныя апошнія словы.
Старэйшыя жанкі хацелі пахаваць
талісман разам зь ім, але маладзейшыя, натхнёныя духам свайго пакаленьня, моцна
наважваліся адправіць яго праз акіян.
-- У магіле ён будзе мёртвым, --
даводзілі яны. -- Няхай жа ён жыве надалей. Няхай дапамагае іншым змагарам за
вялікасьць і перамогу.
Як быццам для пацьверджаня такога
рашэньня, наступным днём у іхную затоку зайшоў невялікі рыбацкі вадаплаў. Усе
мужчыны на судне гаварылі па-расейску, апрача двух танклявых, рухавых маракоў,
што трымаліся адчужана да ўсёй каманды і размаўлялі на іншай мове. Гэныя двох
сышлі на бераг і загаварылі па-французку з вандроўным трапёрам з “Гадсан Бэю”,
які часьцяком жыў разам са сквамішамі. Таму жанчыны, якія ўсё яшчэ аплаквалі
свайго памерлага воя, даведаліся, што тыя два чужынцы былі з тае краіны, дзе
вялікі Француз ваяваў супраць усяго сьвету.
Тут я перапыніла Правадыра:
-- А як французы трапілі на расейскі
карабель?
-- Палонныя. Амаль рабы, ненавісныя
сваім захопнікам, як бальшыня заўсёды ненавідзіць меншасьць.
Дык вось, жанкі адвялі двох французаў
убок і расказалі ім гісторыю тае косткі ад марскога зьмея, спанукаючы іх
завезьці яе назад у сваю краіну ды аддаць вялікаму Французу -- таму, хто ёсьць
гэткім жа мужным і сьмелым, як іхны памерлы правадыр.
Французы вагаліся, маўляў, талісман
можа пашкодзіць ім; можа сапсаваць ім мазгі так, што падчас іхнага шляху да
Расеі ім збракуе кемлівасьці спланаваць уцёкі да собскае краіны; можа
размацаваць іхныя целы так, што яны зробяцца слабымі, як дзеці. Але жанкі
запэўнілі іх, што чары накіроўваюць сваю сілу адно на ворагаў талісманавага
ўладальніка, што даўнія шаманы заваражылі яго менавіта такім чынам. То французы
такі ўзялі яго й паабяцалі, што калі будзе магчыма, яны перададуць яго
Імпэратару.
Калі яны падняліся на борт, жанчыны зь
берага бачылі, як многіх матросаў пачало перакручваць; некаторые падалі на
палубу, поўзалі, трэсліся ў канвульсіях; каторых скурчыла на момант, тады яны
млява паваліліся, быццам без касьцей. Адно два французы стаялі ўрост, моцныя,
здаровыя -- скваміскі талісман ужо перамог іхных ворагаў. Калі маленькі рыбацкі
вадаплаў рушыў з затокі, кіраваньне на ім узяла каманда з двух французаў --
тых, што ўваходзілі ў яе як палонныя, а пакідалі як заваёўнікі. Спаралізаваныя
расейцы былі горш за непрыдатных, і што зь імі сталася, правадыр паведаміць ня
змог. Верагодна, іх выкінулі за борт, і ўрэшце капрызам лагоднага лёсу абое
фрацузы дасяглі берагоў Францыі.
Легенда настольікі нявызначаная наконт
іхнага падарожжа пасьля таго, як яны пакінулі Затоку, што нават адвечна ўзьнёслая
ды багатая на фарбы фантазія сквамішаў так і не забясьпечыла падрабязнасьцямі
гэтую па-дзіцячы прыгожую, і тымчасам дзівосную гістарычную казку. Але гукі
труб вайны, бой барабанаў па ўсёй Эўропе даносілі да дзікіх лясоў
Ціхаакіянскага Ўзьбярэжжа вестку аб тым, што вялікі “Талісман Сквамішаў”
нарэшце дабраўся да Напалеона; што ад гэтага часу й надалей ягоная кар’ера была
адной вялізнай перамогай, што ён выйграваў адну бітву за другой, заваёўваў
краіну за краінай, і калі б ня тое страшэнннае няшчасьце, што можа толькі
напаткаць ваяра, то мог бы зрабіцца валадаром усяго сьвету.
-- Якое то няшчасьце, Правадыр? --
спыталася я, захопленая ягонымі ведамі аб вялікім жаўнеру й стратэгу.
Правадыр зноў пацішыў голас да шэпту,
твар ягоны быў засяроджана суворы:
-- Ён згубіў талісман Сквамішаў. Згубіў
літаральна перад адной вялікай бітвай з ангельцамі.
Я паглядзела на яго сур’ёзна: ён
распавёў мне самую дзівосную мешаніну зь гісторыі й забабонаў, кемлівасьці й невуцтва,
выкшталцонага абсурду, і тымчасам уражлівую байку, якую я ніколі ня чула з
вуснаў індзейцаў.
-- Як называлася тая вялікая бітва, ты
чуў калі-небудзь? -- мне цікава было як шмат ён ведае аб падзеях, што
адбываліся на іншым баку сьвету стагогдзьдзе таму.
-- Так, -- адказаў ён уважна,
задумліва. -- Я часам чую гэтую назву ў Лёндане, калі бываю там. Тамтэйшая
чыгуначная станцыя … той жа назвы.
-- Ватэрлу? -- спыталася я.
Ён хутка кіўнуў, без ніякага ваганьня.
-- Яна, -- адказаў ён. -- Вось.
Ватэрлу.
..............................................................................................
*Цілікам - сябар
**Сквамішы – індзейскае племя, што жыве на Ціхаакіянскім Узьбярэжжы
Пераклала Ірына Варабей
2008
Комментариев нет:
Отправить комментарий