Pauline Johnson
The Tulameen Trail
Ці даводзілася вам калі-небудзь
вандраваць праз даліны Сухога Пасу? Марнавацца дзень у дзень у калясцы, калі за
лейцамі чацьвёркі коней сядзіць якісь “Курчавы” ці “Нікалá Нэд” ды ліха
запраўляе і сваімі спрактыкаванымі “маляўкамі”, і павозкай, якая арэліць ды
матляецца ўніз ды верх па гэтых страхотных горных сьцяжынах, што пятляюць,
раскіданыя бы тыя шматкі рудога павуціньня па верхатурах ды стромах Аканагана,
па землях Нікалá ды Сімілкаміна? Калі так, то вы пэўна чулі покліч
Скукама-Квахтуна, як Чынукі* завуць свае бурклівыя, камяністыя ручаі, што пяюць
на сваім шляху праз каньёны музыку такую пяшчотную й такую напорыстую, што праз
многія месяцы ейнае рэха яшчэ гучыць ў вас у вушах, і вы будзеце праз усе
наступныя гады чуць, як галасы тых горных рэк клічуць вас вярнуцца туды.
Але самай чароўнай з усіх мэлёдыяў ёсьць журклівы сьмех Туламіна; ягоная
далікатная нота накроць мацнейшая, бо лунае куды далей, чым гартанны грукат
Ніягары. Вось чаму індзейцы зямлі Нікалá да гэтае пары захоўваюць у памяці
старадаўнюю гісторыю аб тым, што Туламін нясе ў сабе душу дзяўчыны, спавітую зь
дзівосамі свайго пакручастага рэчышча; душу, якая ніколі ня зможа вызваліцца з
гэтых каньёнаў, узьняцца над вершалінамі ды памкнуцца за такімі ж, як яна, у
Край Шчасьлівага Паляваньня, але будзе адно задавальняцца ўпляценьнем свайго
сьмеху й сваёй тугі, самотнага шэпту і яшчэ больш самотнага поклічу сяброўства
ў дзікую музыку водаў, што пяюць сваю адвечную песню пад зоркамі Захаду.
Вашыя коні караскаюцца ўсё вышэй і
вышэй па амаль вертыкальнай сьцежцы, што вядзе з даліны Нікалá да вяршыні,
туды, дзе проста ад тваіх ног распасьціраецца райская прыгажосьць; колеры ейныя
немагчыма апісаць словамі, подых ейны зачароўвае. І вяртаецца маладосьць, і
зноў пульсуе шалёная кроў, аж пакуль бліжэй да вершаліны ты раптам робішся на
дзіва спакойным сярод гэтай нямой цішыні – цішыні настолькі сьвяшчэннай, што
здаецца, увесь сьвет вакол цябе ўзмахвае сваім кадзілам перад алтаром у нейкім
далёкім цьмяным саборы! Даносяцца галасы з хораў далёкага Туламіна, а вершаліны
Нікалá падобны да маўклівых малельнікаў, што трымаюць людзкія душы ў чаканьні
першага ўзнёслага акорду зь нябеснага аргана.
На гэтых першых мілях і мілях доўгага ўзыходжаньня суцішваецца нават
стаката пасьцёбваньняў чорнай зьмяі кіроўцы. Ён дазваляе конікам самім выбіраць
надзейны шлях, але, штояк ўсьцягнуўшыся наверх, ён зараз жа падбірае лейцы ў
свае сталёвыя пальцы, прысьвіствае, кончак даўжэзнае пугі зьвіваецца на вушах
карэннага, і вы даеце нырца ў стромыя нетры гор. Кожны фут такога спаду
праносіцца ўгалоп. Каляска трасецца ды матляецца, цудам унікаючы ў пратораную
сярод лесу сьцежку; часам ускосы такія крутыя, што ты ня бачыш вядучых коней,
як тыя ўхісаюцца за шэрыя стромы, шваркаючы
па іх левымі калёсамі, тымразам правымі выпісваючы ў радыюсе пары футаў дугу па
краю прадоннага зеўра. І адно рытмічны пошчак капытаў, ды ляскат бізуна з
посьвістам, а часам грукат каменьня, што ссыпаецца долу з-пад шалёных калёс,
перарываюць сьвяшчэнную цішыню.
Але па-за гэтымі блізкімі гукамі, здаецца, ёсьць яшчэ нейкае нявызначанае
шапаценьне, і чым бліжэй вы да падножжа гары, тым больш ён робіцца мілейшым,
больш музычным, уздымаючыся над усімі грубымі нотамі. Гэта – голас Туламіна,
што, сьмяючыся, танцуе праз скалістае жэрла каньёна, тры сотні футаў ніжэй.
Тады за песьняй зьяўляюцца пробліскі самой ракі – белыя покрывы з пырскаў ды
вясёлак на ейных незьлічоных парогах ды вадаспадах. Любавацца ім гэтак жа
павабна, як і слухаць, – і вось ён ужо тут, і сьцяжына бяжыць уздож і над ім
праз мілі, таму індзейцы і кажуць, што душа дзяўчыны, якую ён злавіў, да гэтае
пары пераплеценая зь ягоным зачараваньнем.
Гэта было падчас адной з тых жахлівых войнаў, што бушавала паміж двума
плямёнамі ў даліне, яшчэ задоўга, як сьляды белага чалавека былі заўважаны
сярод сьцяжын. Ніхто ўжо ня скажа цяпер, што спрычыніла тую вайну, але можна
меркаваць, што была яна проста за племянное верхавенства – той першабытны
інстынкт, што апаноўвае дзікуноў, хай тое чалавек ці жывёла, што прыводзіць да
крывавае бойкі, як правадыроў зьвярынага статку, гэтак і задзірлівых з
чалавечае пароды. Гэта – прага ўлады, той барбарскі інтынкт, якога цывілізацыя
так і ня можа выкараніць сярод варагуючых народаў. Тая вайна між плямён у
даліне цягнулася ўжо гадамі; мужчыны біліся, жанчыны іх аплаквалі, дзеці
гаравалі – як гэта было спрадвеку.
Гэтая вайна падавалася няроўнай, бо на адным баку быў стары, дасьведчаны,
загартаваны ў баях правадыр са сваімі двума зухаватымі сынамі, а на другім –
адзін малады ваяр Туламін. Абое бакі мелі сваіх прыхільнікаў, абое былі
неадольнымі, не саступаючы ні ў мужнасьці, ні ў сьмеласьці, абое былі
непахіснымі ды амбітнымі, абое былі ўдалымі ваярамі.
Але на баку старога былі спрактыкаванасьць ды яшчэ два пільных,
стратэгічных розумаў на дапамогу, тымачасам як за юнаком былі перавага адчайнай
маладосьці ды непераможнага ўпарства. І з кожнай гарачай бойкі, з кожнай
сутычкі, маладзён даставаў болей і болей, а стары страчваў крок за крокам.
Дасьведчаная сталасьць паступова, але няўхільна, саступала моцнаму маладому
запалу. І тады аднойчы яны сустрэліся сам насам – стары, увесь у шнарах,
правадыр і малады імпэтны ваяр. Гэта быў няроўны бой. І ў выніку кароткага, але
жорсткага, двубою маладзён паставіў старога на калені.
Стоячы над ім з узьнятым кінжалам, ваяр Туламін зьедліва засьмяяўся ды
кажа:
-- Хацеў бы ты, мой вораг, мець гэтую перамогу за сваю? Калі так – я аддам
яе табе. Але за гэта я патрабую ад цябе адплату – тваю дачку.
Стары зрапту глянуў на свайго пераможцу са здзіўленьнем; ён заўсёды думаў
аб сваёй дачцы як аб дзіцяці, што адно гулялася па лясных сьцежках ды сядзела
паслухмяна побач з маці ўдома, вышываючы свае макасінкі ці сплятаючы кошычкі.
-- Ты што! – рыкнуў ён. – Маю дачку – якая адно ледзь ад калыскі – аддаць
табе, чые рукі па локці ў крыві маіх суродзічаў?! Ты насьмельваешся прасіць...
-- А я не прашу! – адказаў малады вой. – Я патрабую! Я бачыў дзяўчыну, і
яна будзе маёй.
Стары правадыр ускочыў на ногі й выплюнуў свой адказ:
-- Перамога – твая. А маё дзіця – маё! -- хаця ён добра ведаў, што рабіў
выклік ня толькі ворагу, але й самой сьмерці.
Туламін адно засьмяяўся.
-- Я ня буду забіваць вытворніка сваёй жонкі, -- чмыхнуў ён. – Будзе яшчэ
адзін паядынак – і твая дачка сама прыдзе да мяне.
І ён пайшоў сваім пераможным шляхам
да сябе ў горы, а стары правадыр паплёўся дахаты ў каньён.
Наступнай раніцай дачка правадыра гуляла ў гарах, слухала, як спявае рака,
часам перагінаючыся праз край стромы, углядалася ў ейныя курлівыя віры й
вадаспады. Раптам яна пачула лёгкі шоргат, быццам птушынае крыло прашамацела ў
паветры. Тады ля ейных ног упала тонкая пругкая страла. Дзіця лесу, яна
зразумела, што страла была спушчана не ў яе, а для яе. Яна агледзелася, як
зьвярок. Тады ейнае пільнае вока злавіла абрысы прывабнай, страмкой постаці на
вяршыні за ракой. Яна ня ведала, што ён – вораг ейнага бацькі. Яна адно бачыла
маладога, дужага прыгажуна. І ў ёй прачнуўся дух прыроднай дзявоцкай
гарэзьлівасьці. Хуценька яна прыклала сваю далікатную стралу да лука; і калі
тая, праляцеўшы з посьвістам праз вузкі каньён, упала ля ягоных ног, ён ведаў,
што яна страляла не ў яго, а для яго.
Наступнай раніцай яна бясшумна, па-жаночы, прабралася на край стромы. Ці
пабачыць яна яго зноў, таго прыгожага воя? Ці пашле ён яшчэ адну стралу да яе?
Не пасьпела яна выглянуць з зарасьніка, як пачула слабы шоргат паветра, і
страла лягла ў ейных ног. Да перыстага кончака быў прывязаны кутасік з хваста
гарнастая. Яна зьняла з запясьця вязку ракавінкавых пацерак, замацавала іх на
адну з сваіх далікатных стрэл і адправіла яе праз каньён, як і ўчора.
Наступнай раніцай, перш чым пакінуць жытло, яна прычапіла кутасік з
гарнастая да сваіх чорных валос. Ці заўважыць ён яго?
Але страла не прыляцела да ейных ног ў гэты дзень. На беразе стромы яе
чакала павабнейшае пасланьне. Ён сам быў там. Ён – той, што не выходзіў зь
ейных думак ад таго часу, як першая страла зь ягонага лука лягла ля ейных ног.
Ягоныя вочы загарэліся цёплым агнём, калі яна падышла, але ягоныя вусны
прамовілі проста:
-- Я перайшоў праз Туламін-раку.
Яны стаялі разам, плячо да пляча, і глядзелі долу абрыва перад імі, моўчкі
назіраючы за бурлівым патокам, што перакатваўся па валунах і скалах.
-- Там – мая краіна, -- сказаў ён, гледзячы праз раку. – А гэта – краіна
твайго бацькі й тваіх братоў; а яны – мае ворагі. Я вяртаюся да свайго берага
ўвечары. Пойдзеш са мной?
Яна падняла вочы й глянула ў ягоны прыгожы твар. Значыць, гэта быў бацькавы
вораг – той жахлівы Туламін!
-- Пойдзеш? – паўтарыў ён.
-- Пайду, – прашаптала яна.
Праз ветлую ноч пры сьвятле месяца ён павёў яе далёка па камяністых берагах
да вузкага пасу ціхае вады, дзе яны перайшлі раку ў ягоную краіну.
Прайшоў тыдзень, і месяц, прайшло доўгае залатое лета, але абражаны стары
правадыр са сваімі разьюшанымі сынамі так і не здолелі знайсьці яе.
Аднойчы, раніцою, калі закаханыя ішлі разам па верхалінах над стромамі
ракі, нават заўсёды пільныя вочы Туламіна не заўважылі затоенага ворага. На
другім беразе вузкага каньёна вокраччу паўзлі, прысядалі два хітрыя браты
ягонай дзяўчыны-жонкі. Іхныя стрэлы ўжо былі на нацягнутых цецівах, іхныя сэрцы
гарэлі нянавісьцю ды помстай. Як дзьве прагныя драпежныя птушкі, паляцелі тыя
стрэлы праз бурклівую раку, але перш, чым яны знайшлі сваю цэль на грудзях
пераможнага Туламіна, дзяўчына несьвядома заступіла перад ім. Хапіўшы ротам
паветра, яна асела ў ягоныя рукі, з братавымі стрэламі, што упіліся ў ейную
мяккую, брунатную плоць.
Прайшло шмат месяцаў, пакуль ягоная помстая рука пасекла і старога
правадыра, і ягоных ненавісных сыноў. Але калі ўрэшце ўсё было скончана, малады
прыгажун Туламін пакінуў сваіх людзей, сваё племя, краіну ды сышоў далёка на
поўнач.
-- Таму што, -- сказаў ён, спяваючы сваю разьвітальную баявую песьню, --
маё сэрца ляжыць мёртвым ў Туламін-рацэ.
_______________________
Але душа ягонае жонкі-дзяўчыны ўсё яшчэ сьпявае сярод каньёнаў, ейная
песьня злучаная з музыкай тае ракі, чый голас ёсьць найсаладзейшым сярод далін
Сухога Пасу. Вось чаму і гэты сьмех, і гэтае журклівае шапаценьне прыгажуна Туламіна
ніколі не пакідае вушэй тых, хто хоць аднойчы пачуў ягоную песьню.
...........................................................................................
*Чынукі –
індзейскае племя, што жыве на Ціхаакіянскім Узьбярэжжы
Пераклала Ірына Варабей
2008
Комментариев нет:
Отправить комментарий