20 декабря 2015 г.

Згубленая выспа

 Паўлін Джонсан

-- Так, -- сказаў мой стары цілікам*, -- мы, індзейцы, шмат чаго згубілі. Мы згубілі нашыя землі й лясы, нашую дзічыну й рыбу; мы страцілі нашую старажытную веру, нашую старую добрую вопратку; цяпер моладзь забывае нават матчыну мову, а зь ёю легенды й традыцыі нашых дзядоў.
Ня можам мы паклікаць свае даўніны -- ня вернецца яна да нас. Хадзі-не хадзі па старых горных сьцежках, шукай-не шукай яе там у цішы. Няма яе там болей. Вяслуй хоць месяц па моры – але ня знойдуць нашыя чоўны таго рэчышча, што прывялі б у індзейскую даўніну. Яна страчана назаўжды. Вось, як тая Выспа, што ў Паўночнай Затоцы. Дык іх шмат было там, але ніводнае больш не знайсьці.
-- Там жа шмат выспаў, у Паўночнай Затоцы, -- запярэчыла я.
-- Але той, што індзейцы шукаюць вось ужо шмат дзясяткаў летаў, – гэнай там няма, -- адказаў ён журботна.
-- Дык а хіба была яна там калісь?
-- Так, яна была! Мае дзяды й прадзеды бачылі яе. ...Але тое было даўным-даўно, -- уздыхнуў цілікам. – Бацька мой яе ўжо ня бачыў. Хаця ён і патраціў багата дзён ды гадоў у пошуках яе. Цэлы час шукаў. ...Вось і я ўжо стары, але так і не пабачыў яе, хаця ад часу майго маленства ...таксама ...шукаў яе. ...Ат, колькі я правёў начэй, вяслуючы ў цішы свой човен ў пошуках тае Выспы.
І тады, сьцішыўшы свой голас:
-- Ведаеш, аж я два разы быў пабачыў ейны цень: камяністыя берагі, высокія, як вяршыні дрэваў. А сосны й яліны ўгары – бы каралеўская карона. Аднойчы ўначы, даўно ўжо, як я веславаў па Затоцы, цень тых стромаў з соснамі лёг на човен, мне на твар ды побач на ваду ля чаўна. Я ўрапт азірнуўся паглядзець. Ніякае выспы там не было, нічога. Адно вада ды вада наўсьцяж, ды поўня проста наверсе. І не кажы мне, што гэта бераг Вялікае Зямлі кінуў цень на мяне, -- апярэдзіў ён маю думку. – Поўня ж была проста нада мной, нават ад чаўна ніякага ценю не было на чысьцюткай вадзе. Не, гэта быў ня бераг.
-- Навошта ж ты шукаеш яе? – усклікнула я, але тут узгадала свае даўнія мары, якія так і ня зьдейсьніліся.
-- Там, на той Высьпе, ёсьць нешта такое, што мне патрэбна. І я буду шукаць яе да сьмерці, бо яна там недзе ёсьць.
І тады ён змоўк.
Мы сядзелі, ахутаныя доўгім урачыстым маўчаньнем. Я ўжо навучылася насаложвацца ім, бо вяло яно заўсёды да расповеду.
Па часе ён пачаў...
______________

-- Было гэта больш за сто год таму. Гэны вялізны горад Ванкувэр быў тады адно ў задумках Сагалі Тайі**.  Нават белым людзям ён быў яшчэ не ў галаве. І толькі адзін індзейскі шаман ведаў, што некалі паміж Зманлівым Ручаём і Затокай зьявіцца вялізнае паселішча бледнатварых.
Гэта быў адзін сон, што цэлы час дакучаў яму. Ён бачыў яго і ўдзень, і ўноч. Калі быў сярод людзей, і калі на фэстах, і скакаў там, і сьмяяўся. Калі быў самотны ў лесе ды сьпяваў свае дзіўныя закляцьці, грукаючы ў бубен ці трасучы драўляным посахам, каб здабыць больш моцы лячыць хворых свайго племені.
Гэтая мроя не давала яму спакою праз гады. Ён састарэў, зрабіўся зусім старым, але і тады чуў галасы, моцныя й гучныя, як у юнацтве, калі ён пачуў іх упершыню. Яны казалі:
-- Між двух вузкіх пасаў салёнае вады паселяцца белыя людзі. Шмат сотняў людзей, шмат тысячаў. І індзейцы перабяруць іхныя шляхі, іхны лад жыцьця, зробяцца такімі ж, як яны. Ня будуць яны болей скакаць ў танцах вайны, ня будуць біцца зь іншымі моцнымі плямёнамі. Гэта будзе так, быццам індзейцы згубяць усю сваю адвагу й мужнасьць, усю сваю моц.
Ён ненавідзеў тыя галасы. Ён пакутаваў ад тае мроі. Але ні сваёй моцай, ані знахарствам ня мог пазбавіцца іх. Аж ён быў самым магутным шаманам на цэлым Ціхаакіянскім Узьбярэжжы. Ён быў моцным і высокім, цягліцы ў яго былі, як у Лілу – ляснога ваўка, як той гатовы кінуцца на здабычу.
Ён мог вандраваць шмат дзён бязь ежы, мог перамагчы самага вялікага горнага ільва, мог зваліць лютага мядзьведзя-грызлі. Ён мог веславаць супраць вельшага, шалёнага ветру ды ўтрымацца на самых высокіх хвалях. Калі сутыкаўся з ворагамі, мог сам пазабіваць цэлае племя. У сваёй моцы, мужнасьці й непахіснасьці ён быў роўным з волатамі. Ён ня ведаў страху. Ён быў вялікім, сапраўды вялікім. Нішто ні на зямлі, ані ў небе не магло супрацьстаяць яму.
І вось адно ня мог пазбавіцца гэтага пакутлівага насланьня аб тым, як прыдуць белыя людзі і паселяцца тут. Гэта была адзіная зьява ў ягоным жыцьці, якую ён хацеў перамагчы, і ня змог.
Яна гнала яго прэч. Ён болей не бываў на фэстах і танцах. Не сядзеў разам з суродзічамі, ня слухаў, як апавядалі казачнікі ля вогнішча. Тады сышоў зусім ад свайго ўтульнага жытла, што ля края вады, дзе тоўпіліся ласосі й куды прыходзіў алень піць з чыстага горнага струменя.
Ён пакінуў вёску, пайшоў, пеючы дарогай свае ўтрапёныя сьпевы. Увысь, праз глухія пушчы караскаўся ён, празь дзікія густыя мхі ды разлогі – на самую вяршыню таго, што белыя людзі называюць цяпер Бурклівай Гарой. І пасяліўся там на доўгі час. Ён нічога ня еў, ня піў, адно сядзеў ды сьпяваў свае шаманскія закляцьці праз дні й ночы. Перад ім – далёка ўнізе пад нагамі – пралягаў той вузкі пас зямлі сярод салёнае вады.
І тады Сагалі Тайі надзяліў яго моцай, каб пабачыць далёкую будучыню. Тымчасам, як ён углядаўся ў Затоку, ягоная празарлівасьць сягнула праз сотню гадоў – і ён убачыў вялізныя вігвамы, збудаваныя шчыльна адзін ля аднаго. Сотні, тысячы вігвамаў з камяньня й дрэва, а між іх даўгія, шырокія сьцяжыны.
Від з Бурклівай гары сёньня (Mt. Grouse)
Убачыў ён, як на тых сьцежках тоўпіліся бледнатварыя; пачуў гул ад вёслаў белых людзей – бо індзейцы ж вяслуюць бясшумна; убачыў рыбныя сеці, рынкі белых людзей, пачуў іхную гаворку... Тады відовішча паступова растаяла, як і зьявілася. Вузкі пас зямлі зноў стаўся ўсё тым жа ягоным родным лесам.
-- Я – стары! – у роспачы й страху за свой народ закрычаў шаман. – Я – стары, о Сагалі Тайі! Я хутка памру ды выпраўлюся ў Край Шчасьлівага Паляваньня маіх дзядоў. Але ня дай маёй моцы зьгінуць разам са мной! Зьберажы назаўжды маю мужнасьць і непахіснасьць. Няхай застануцца яны для майго народу, каб яму хапіла сілы выстаяць пад націскам белых! Захавай маю моц жывой для яго, схавай іх так, каб бледнатварыя не змаглі ані знайсьці іх, ані ўбачыць!
І тады ён зышоў зь вяршыні Бурклівае Гары, стары шаман. 
Усё гэтак жа прыгаворваючы свае шаманскія сьпевы, ён сеў у човен і павеславаў па чырвані суклоннага сонца далёка ў Паўночную Затоку.
Надышла ноч, а ён усё пхнуў свой човен, аж пакуль перад ім выплыла з туману шэрымі камянямі выспа з высокімі стромамі, на якіх, бы каралеўская карона, станулі сосны й яліны. Як ён наблізіўся да выспы, раптам адчуў, як уся ягоная моц, ягоныя мужнасьць і непахіснасьць пакідаюць яго. Ён нават убачыў, як яны замяцьцю праплылі ад яго да выспы й засталіся там. Яны былі падобныя да тых аблокаў, што ляжаць на вяршынях гор, гэткія ж празрыста-шызыя й павольныя.
Саслабелы, што тая кабета, ён прывеславаў дадому, да сваёй індзейскай вёсцы. Ён сказаў суродзічам, каб яны пайшлі ды знайшлі тую Выспу, бо іх там чакае ўся ягоная моц, і мужнасьць, і непахіснасьць, што будуць жыць і жыць празь вякі.
А тады ён заснуў, і ў раніцу больш не прачнуўся.
Але ад таго часу і маладыя, і старыя ўсё шукаюць тае Выспы. Яна ж недзе ёсьцека там, у нейкай далёкай затоцы, але мы ніяк ня можам яе знайсьці.
Але як толькі мы знойдзем запаветную Выспу – уся мужнасьць і адвага, што былі ў нас, пакуль прыйшлі белыя, вернуцца да нас. Бо гэтак сказаў вялікі шаман – моц і адвага ніколі ня зьгінуць, бо яны жывуць для ўсіх індзейцаў, для іхных дзяцей і ўнукаў.
_____________________

Стары правадыр сьціхнуў. Мы сядзелі моўчкі, і сэрца мне сьціснула ягоная туга па згубленай Высьпе. Я падумала аб той веляпышнай мужнасьці, якой, я ведала, валодаў мой сябар, і спыталася:
-- Аж ты казаў, што аднойчы цень тае Выспы лёг на цябе, хіба не, цілікам?
-- Так, -- прамовіў ён сумна. – Але адно цень.


  
*цілікам – сябар
**Сагалі Тайі – у перакладзе зь індзейскага – Вяршынны Правадыр. Гатак яны называюць найвышэйшага бога.



Ванкувер













© Ірына Варабей, пераклад
2008

Комментариев нет:

Отправить комментарий