Агухана

Клод Обры

Агухана, адзіны сын харобрага воіна-правадыра Чорнага Арла, быў баязьліўцам. Ён пужаўся цёмнага лесу, шарахаўся ягоных дзікіх гукаў, ня мог паляваць на зьвяроў, баяўся аднаго выгляду крыві, пакутаваў на самоце. Хаця ён ведаў, што раз ён іракез, ён мусіць прайсьці ўсе іспыты і выпрабаваньні, каб вырасьці сьмелым, вартым воінам. Ён павінен навучыцца паляваць і жыць самастойна ў самым глухім лесе некалькі дзён, спаць пад зоркамі і забіваць дзеля свайго харчаваньня.

Ледзь не запозна Агухана адкрыў таямніцу сваёй адвагі. І як толькі ён пераадолеў усе свае страхі, раптам трапіў у палон да варожага племені, чые воі рыхтавалі напад на ягоную вёску. Ці здолее ён уцячы, каб папярэдзіць сваіх?

Прыгоды зь індзейскага фальклору, аповед пра Агухану зробіцца адным з вашых улюбёных – хвалюючая гісторыя маленькага хлопчыка, прызначанага стаць мужчынам без гвалту і бойкі. (ад аўтара) 

Агухана

Гэтая гісторыя адбылася перад самым прыходам белых на Амерыканскі кантынент. Да таго часу Іракезы былі ці ня самым моцным народам сярод індзейскіх плямёнаў Паўночнай Амерыкі. Яны славіліся як ганарыстыя, лютыя, няўрымсьлівыя воі. Горшыя за чуму, свайму жорсткаму вайсковаму рамяству яны навучаліся з самага дзяцінства.

Тым часам, у адной вёсцы, што месьцілася бясьпечна на беразе возера Гурон, жыў-быў іракезкі правадыр з гучным імем Чорны Арол. Ён быў цудоўным палкаводцам. Ад пятнаццаці гадоў знаны мужным воем, усё сваё жыцьцё змагаўся супраць ворагаў іракезаў.

Цяпер, ужо пастарэлы, ён болей не хадзіў у паходы. Людзі ставіліся да яго з павагай, але сам ён ні да кога не прамаўляў ні слова, нават да сваёй жонкі – жанчыны яшчэ даволі маладжавай, спагадлівай. Ніхто ня мог нават прыпомніць, ці бачыў калі ягонай усьмешкі, ніколі. Глыбокая смуга цяжарыла яго, і ўся вёска пакутавала разам зь ім: не было ў яго сына, які б мог замяніць яго як палкаводца ды правадыра.

І вось аднойчы раніцай бачаць усе, Чорны Арол нібы звар’яцеў: адкінуўшы ўсе належныя ягонаму высокаму рангу прыстойнасьці, правадыр носіцца, рагоча, махае рукамі – бегае ад адной хаты да другой. Для жыхароў вёсцы выглядала, што ім авалодаў злы дух. Некаторыя ўжо пачалі галасіць па ім, аж па вёсцы пранеслася стралой надзвычайная навіна – у Чорнага Арла нарадзіўся сын!

Гэтае нараджэньне было ўспрынятае як дабрадзея Маніту – Вялікага Духа індзейцаў. На падзяку жыхары вёскі зладзілі вялікі фэст, які доўжыўся некалькі дзён, з пачастункамі, танцамі, песьнямі ды гульнямі.

Хлопчыка назвалі Агухана – што значыць па-іракезку: “найхрабрэйшы сярод харобрых”. Гэтае імя ён меўся насіць да таго ўзросту, калі стане воем. Па іракезкіх звычаях хлопчыкі зьмяняюць сваё імя, калі вырастаюць і робяцца воямі. 

Як і усе іншыя маленькія хлопчыкі ў вёсцы, да шасьці гадоў Агухана бавіў увесь свой час з маткай. Узімку ён гуляўся ў вялікай бацькоўскай хаце. Ён любіў глядзець, як бацька паліць піпку, як вырэзвае жывёл з кляновага камля. І тое прыемнае пачуцьцё голаду, што надыходзіла, калі ён наглядаў за маткай, як яна абдзірала пышныя вушы залатога пачатка кукурузы або тоўсьценкія кавалачкі вяленай рыбы, скідала іх у вялікі рондаль над вогнішчам, зь якога цягнуўся тонкі сізы дымок з такім даліктна-прыемным водарам, што абяцаў найсмачнейшую вячэру. Усё гэта рабіла яго такім шчасьлівым, нават калі дым ад вогнішча ў сярэдзіне пакоя час ад часу быў задушлівым. І хаця насамрэч наверсе хаты была адмысловая адтуліна для дыму, але часам з-за зімовага ветру ці вільготнасьці частка дыму не трапляла вонкі, а асядала ў хаце і шчыпала вочы й горла. Але Агухана прывык да таго.

Гэтак праходзіла зіма. За ёй прыходзіля вясна, хоць і не сказаць, што яна была прыемнай. І ўрэшце рэшт – лета!

Лета – яно хоць і прыгожае, але надта тут гарачае.

Агухана звычайна гуляўся ля ганка, пакуль маці разьвешвала палотны з аленевай замшы ды воўчыя скуры, каб прасушыць. З гэтае замшы яны рабіла коўдры для пасьцелі з сасновай ігліцы, а яшчэ – адзежу і абутак. Разам з мамай яны хадзілі да ручая, адкуль прыносілі ў берасьцяных вёдрах чыстую, халодную, крынічную ваду.

Разам яны хадзілі ў лес, на суседнюю палянку, дзе ён дапамагаў ёй зьбіраць суніцы ды маліны, дзікія сьлівы ды вінаград. Яны напаўнялі свае берасьцяныя ды плецёныя кошыкі да самых краёў. Часам вярталіся позна, нават зацемна. Наплоханы цемрай ды загадкавымі гукамі з глыбіняў лесу, маленькі іракез дрыжаў усім целам са страху ды прыціскаўся мацней да мамы.

Маці рабіла выгляд, што нічога не заўважае, і не пачынала размовы аб гэтым са свамі мужам – старым правадыром.

Калі яны вярталіся ў хату, яна ставіла суп булькаць у рондалі на маленькім агні, тады клала сына спаць на ягоны берасьцяны ложак, калыхала яго і сьпявала яму песьню зорак і месяца.

Яшчэ ён хадзіў з маці зьбіраць хвораст і дровы, якія яны складалі ля сваёй хаты, каб падтрымліваць агонь напрацягу доўгай, сьцюдзёнай зімы. Доўгімі часамі ён мог сядзець нерухома ды наглядаць, як маці гуляецца з глінай – і раптам ого! нечакана на радасьць хлопчыку з-пад ейных рук узьнікалі слоікі ды талеркі самых розных формаў. Ён пляскаў у далоні, верачы, што ў ягонай мамы чароўныя рукі. Яна паглядала на яго з-пад ілба, потым усьміхалася, не гаворачы ні слова. Калі гаршкі высыхалі, маці ўпрыгожвала іх прыгожымі, таямнічымі ўзорамі.

Гэтак Агухана правёў першыя шэсьць гадоў свайго жыцьця.  Ён быў ня лепшым дый ня горшым за іншых хлопчыкаў-іракезаў свайго ўзросту. Але ад гэтай мяжы – шэсць гадоў – жыцьцё ягонае пайшло крахам.

І вось чаму: калі маленькаму іракезу спаўняецца шэсьць, ён павінен прайсьці свой першы іспыт. Іншага шляху быць не магло ніякім чынам – ён проста павінен праз яго прайсьці. Такім быў звычай.

З чаго складаўся той іспыт? Бацька хлопчыка вырабляў для свайго сына маленькі лук і адпаведныя стрэлы і навучаў, як імі карыстацца. Пасьля таго, адным раньнім ранкам такіх малых іракезаў зьбіралі разам, выводзілі за галоўную браму вялізнага частаколу, што акаляў усё паселішча, ды адпраўлялі ў навакольны лес, дзе яны павінны былі ўпаляваць любую маленькую здабычу: птушак, вавёрак, зайцоў і г.д. Іх папярэджвалі не адыходзіць далёка ад вёскі, але быць да яе так блізка, каб маглі чуць галасы, якія будуць іх гукаць з фартэцыі. Гэткім чынам песьні, што будуць даносіцца з-за паркана, будуць накіроўваць іх і дапамагаць ім арыентавацца.

Як і ўсе іншыя бацькі, стары правадыр патраціў шмат часу ў сакрэце, з усёй любоў’ю вырабляючы лук для свайго сынка. О, гэта быў найцудоўнейшы лук, аб якім толькі можна марыць, упрыгожаны птушкамі, кветкамі, пёркамі. Стары правадыр ня мог дачакацца часу, калі Агухану ўрэшце споўніцца шэсьць і ён зможа ім карыстацца.

І вось напярэдадні гэтага шчасьлівага дня бацька выцягнуў з патаемнага мейсца гэты цудоўны лук са стрэламі, ахайна сабранымі ў маленькі скураны калчанчык, упрыгожаны ваяўнічымі малюнкамі. Ён павесіў калчан сыну на плячо, уручыў лук у ягоныя далікатныя ручкі і адступіў на крок палюбавацца, якім сапраўдным воем зрабіўся цяпер ягоны сын.

Але ... да вялікага бацькавага зьдзіўленьня Агухана ніякім чынам ня выявіў радасьці ад падарунка. Ягоны твар быў хутчэй хмурым ды заклапочаным.

 

* * *

І вось адным раньнім ранкам ўсё папаўненьне маленькіх паляўнічых, улучаючы і Агухану, зь вялікай урачыстасьцю сабралі на вясковай плошчы. Бачыце: кожны зь іх узброены сваім новенькім лукам і калчанам, поўным новенькіх стрэлаў. Бачыце гэтую рашучасьць на маленькіх, дзіцячых тварыках! Яны гатовыя пераадолець любыя цяжкасьці! Бо побач з кожным стаіць ягоны бацька, альбо старэйшы брат – у таго, хто быў сіратой.

Зыходзячы з права палкаводца Агуханаў бацька даў каманду на выхад. Маленькія паляўнічыя, з Агуханам наперадзе, накіраваліся па сьцежцы, што вяла да выхаду з паселішча. Таты, мамы, сёстры, браты суправаджалі іх да самай брамы, дзе яны тады спыніліся, адпусьціўшы дзяцей самастойна пераступіць парог вясковага ўмацаваньня ды апынуцца адным у лесе.

Да гэтае пары ўсё ішло добра. Але як толькі яны апынуліся адныя за высокім частаколам сам-насам з цёмным, таямнічым лесам без сваіх матак, маленькія паляўнічыя разам зьніякавелі, азарт прыгодаў раптам згас. Але яны, павагаўшыся на момант, рушылі наперад, запаўнячы зарасьнікі, нібы пчаліны рой, адзін за адным распускаючыся ў іх.

А ўнутры за плотам, у вёсцы, людзі сьпявалі рытмічныя сьпевы ўсе разам і безь перапынку, каб даваць арыентыр юным паляўнычым, каб не сышлі яны надта далёка.

Маленькія паляўнічыя цяпер разьбегліся ў розныя бакі, бязшумныя, бы рыбы ў страмніне, каб не напалохаць здабычу.

Агухана прайшоў некалькі крокаў сярод вялізных дрэваў, але калі ягоныя таварышы разьбегліся хто куды і ён апынуўся адзін на адзін з гэтым цёмным і таямнічым монстрам, якім яму падаўся лес, ён аслупянеў, бы ўрос ў зямлю, са страху. Ён завярнуўся, паглядзеў назад на высачэзную, трохмятровую сьцяну за сваёй сьпіной. Цяжкая брама заставалася адкрытай, каб вітаць першага шчасьлівага паляўнічага, які з захапленьнем і гонарам вернецца са сваім першым трафеем, тым самым выйграўшы прыз, што будзе ўручаны яму правадыром. Але тут жа ён падумаў пра той сорам і боль, які ён прынясе старому палкаводцу, свайму бацьку, і не адважыўся павярнуцца назад.

Гэтак, ня рухаючыся, Агухана прастаяў у высокай траве доўгі час. Раптам ён пачуў нейкі гук зусім побач. Перш чым ён змог вымавіць слова, перад ім прадстаў ягоны сябра Белы Арол, трымаючы за вушы закрываўленага зайца.

– Што ты тут робіш? – зьдзіўлена прашаптаў Белы Арол.

Агухана кінуў вокам на сябравага зайца і замест адказу званітаваў. Від крыві прывёў яго ў жах. Ён проста апусьціў галаву долу.

– Чаго ты не палюеш разам з намі?

Агухана так і стаяў з апушчанай галавой і маўчаў, як яму падалося, так невыносна доўга, што ён урэшце заплакаў. Яму было страшна. І было сорамна, што было страшна.

– Мне страшна, – урэшце прызнаўся ён сябру, – Мне страшна аднаму ў лесе, і я нічога не магу зрабіць з гэтым.

І ён увесь затросься. Белый Арол ня змог стрымацца ад грэблівага пагляду ў бок сына старога правадыра. Але празь нейкі момант ён памягчэў:

– Вось. Бяры гэтага зайца ды бягі да свайго таты!

Агухана пачаў горача пратэставаць:

– А ты як жа? Гэта ты – умелы ды сьмелы, раз ты першым вярнуўся са здабычай. Гэты ты мусіш атрымаць славу першага і ўзнагароду ад правадыра.

– Ай, лухта! Абыдуся. Гэтая радасьць куды меншая за той аблом твайго бацькі. Ідзі прынясі яму гэтую здабычу. Але чакай! Выкінь адну стралу са свайго калчана. І вазьмі гэтую – яна закрываўленая. Тады твой бацька дакладна паверыць, што гэта ты забіў зайца.

Бяз слова Агухана ўзяў зайца, якога працягнуў сябра і пабег да вясковай брамы. Правадыр, убачыўшы, што ягоны сын прыбег першым за прызам, прыняў яго са сьлязьмі на вачах. Усе жанкі акружылі яго і абдымалі яго, віншуючы з гэткім подзьвігам. І толькі Агухана не выказваў вялікага ўсхваляваньня, прымаючы віншаваньні з паніклай галавой і вачамі долу.

Вырашыўшы, што ён так паводзіцца выключна па сваёй сьціпласьці і выхаванасьці, усе нахвальвалі яго яшчэ больш.

Пазьней з радаснымі воклічамі вярталіся іншыя хлопчыкі, трыюмфальна махаючы хто вавёркай, хто ластаўкай, хто зайцам. А іншыя? Увы. Некаторыя прыйшлі засмучоныя, з пустымі рукамі, з паніклымі галовамі. Ці будуць яны некалі добрымі ваярамі? Што ж, ім неабходна будзе давесьці гэтае на наступным іспыце.

Брама частаколу зачынілася, і пачалося ўсеагульнае сьвяткаваньне ў гонар юных паляўнічых. Усе жыхары: мужчыны, жанкі, дзеці – сабраліся на галоўнай плошчы паселішча. Юныя ваяры сталі колам у цэнтры плошчы. Яны тацавалі і танцавалі пад рытмы барабанаў ды паляўнічыя песьні. Пад канец кожнага раўнда, ім на шыю надзявалі каляровыя, бліскучыя каралі, тады танцы працягваліся з новым імпэтам. Напрацягу ўсёй дзеі, суадносна звычаю, прынесеная здабыча была прагатаваная і падзеленая на маленькія кавалкі, якія раздаваліся ўсім прысутным. Гэткім чынам дэманстравалася, што хлопчык цяпер – не малое дзіця, але сапраўдны мужчына, здольны забясьпечыць правізіяй сваіх супляменьнікаў.

 Прыйшоў час для узнагароджваньня пераможцы, і Агухану падвялі да старэйшынаў, сярод якіх стаяў стары правадыр. Калі хлопчык нахіліўся перад бацькам, каб яму на галаву надзелі велічную карону з пер’я, ён заўважыў, што Белы Арол, наглядаючы за цырымоніяй, сядзіць сярод няўдалых хлопчыкаў. І раптам Агухана адчуў, што проста згарае ад сораму. Гэтая карона насамрэч мусіць быць на галаве Белага Арла. Як жа Белы Арол мусіць пагарджаць ім!

А бацька? Якім сорамам абярнуліся б ягоная радасьць і гонар, каб ён даведаўся праўду!

Не, ён больш не можа гуляць ў гэтае прытворства.

Ён ужо хацеў кінуцца да Белага Арла, каб за руку прывесьці яго да старэйшынаў і выкрыкнуць ім усю праўду, але ў гэты момант адчуў, як яму на галаву ўселася карона і пяшчотныя бацькавыя рукі пратрапалі яго па шчацэ. У яго не хапіла сілаў нават крануцца, бы яго прыкавала долу гэтым бацькавым жэстам і воплескамі ўсяго натоўпу.

З гэтага дня юныя паляўнічыя мелі дазвол хадзіць у лес самі, па сваёй волі, і нават, калі трэба, сыходзіць далей і далей ад вёскі. Да гэтай пары яны ўвесь час былі пад мацярынскай апекай, але цяпер яны – вольныя юныя мужчыны. Усе яны былі цалкам задаволеныя гэтым. Усе, акрамя Агуханы, які так і не мог адважыцца адарвацца ад сваёй сям’і.

Вяскоўцы нічога не маглі зразумець. Адзін Агухана ведаў, чаму: гэта страх трымаў яго ля маткі. Ня мог ён паводзіцца гэтак жа, як ягоныя сябры, ці зрабіць ім кампанію ў паходах у лес – і ён сам пакутаваў з гэтага. Ён нават зайздросьціў тым хлопчыкам, што бегалі міма ягонага дома, з тварамі, размалёванымі чорным вуглём іхнымі маткамі, якія такім чынам каралі іх за кепскія паводзіны. Нават ня гледзячы на тое, што тыя няшчасныя шкоднікі не маглі вярнуцца дахаты, ні есьці, ні гаварыць з бацькамі, пакуль усё чарноцьце ня сыдзе зь іхных твараў. Прынамсі, яны мелі сьмеласьць і мужнасьць прызнаць свае свавольствы. А ён – і ён гэта разумеў – ня быў нават здольны на гарэзу, ні на тое, каб маці яго пакарала такім чынам.

* * *

Гэтак прайшлі два гады, але Агухана і цяпер ня быў здольным адарвацца ад матчынага падолу. Ён ня скардзіўся, проста стараўся трымацца побач зь ёй, але бацьку пачало гэтае моцна трывожыць.

Аднойчы ўвесну, калі Агухана дапамагаў маці расьцягнуць бабрыную скуру перад ганкам сваёй хаты, каб прасушыць яе на сонцы, ён убачыў купу хлопчыкаў-аднагодак, што йшлі да яго. Яны выкрыквалі гучныя заклікі, размахвалі сваімі лукамі і шчытамі.

– Гэй, айда з намі гуляць у вайну! – сказаў Белы Арол. – Будзеш нашым новым правадыром!

Запрашэньне было насамрэч вялікай ласкай для яго, і паводзіўся ён, як сапраўдны сябра, але ў той самы момант, як ён ужо зьбіраўся адказаць згодай, радасна падскочыўшы ўгару, адзін з хлопчыкаў – сын старога шамана – сплюнуў на зямлю і працэдзіў скрозь зубы:

– Агухана ніколі ня будзе воем, бо ён адно ўмее боўтацца на мамкінам падоле. Ён жа – дзеўка. Вучыцца ад маткі, як шыць макасіны ды шкрэбці катлы.

Усе, акрамя Белага Арла, зарагаталі. Тады як адзін сплюнулі Агухану пад ногі ў знак пагарды. Белы Арол кінуў адчайдушным поглядам на свайго сябра: ён ня зможа абараніць яго, не зрабіўшы яму тым самым яшчэ большай абразы. Добра, што хоць Агуханавай мамы няма тут, яшчэ лепей – бацькі. Бо гэта была б апошняя кропля! У гэты момант яму вельмі хацелася, каб ягоны сябар зараз кінуўся з кулакамі на шаманскага сына.

Вядома, Агухану і самому было пагана, і сам згараў ад жаданьня кінуцца на хлопца, але быў проста спаралізаваны страхам, што сам жа атрымае кухталя. Твар ягоны скрывіўся, бы ён вось-вось заплача. Ён хутка разьвярнуўся і пабег у хату. Там ён кінуўся на свой ложак з мядзьвежым мехам, закрыў твар рукамі і разрыдаўся.

Ён доўга плакаў, усхліпваў, аж пакуль, нарыдаўшыся ўдосыць, заснуў. Прачнуўся ад таго, што маці, седзячы на мядзьвежай скуры, гладзіла яго па валасах. Яна пяшчотна запыталася, што зь ім здарылася. Агухана паглядзеў на сваю маму, быццам яна была тым, чаго ён так доўга чакаў – тады раптам уткнуўся ў ейную сукенку, не прамовіўшы ні слова. А мама ціхенька засьпявала яму працяглую, манатонную песьню, закалыхваючы яго, і хлопчык супакоіўся і зноў заснуў. І маці накрыла яго цёплай бабровай коўдрай.

 

* * *

Прыйшоў час другога іспыту. Непазьбежна Агухана павінен быў у ім удзельнічаць, як і ўсе хлопчыкі ягонага веку. Кожны, хто яго пройдзе, будзе цяпер лічыцца сапраўдным паляўнічым. З гэтага часу яны змогуць хадзіць на паляваньне, калі захочуць і куды захочуць, не пытаючыся дазволу бацькоў.

І вось з чаго складаўся цяперашні іспыт: ня маючы пры сабе нічога, акрамя лука і стрэлаў, хлопчык павінен быў правесьці ў лесе сам цэлых тры дні, спаць пад зоркамі і есьці адно тое, што сам упалюе. Той жа, хто пад страхам ці голадам вернецца дахаты раней гэтага тэрміну, будзе ўсё яшчэ ўважацца малым. Той, хто пройдзе іспыт – будзе ўважацца дарослым.

Зразумела, Агухана не палаў жаданьнем да гэтага іспыту. Але астатнія хлопчыкі аж скакалі й гойсалі зь нецярпеньня. Яны чакалі, не маглі дачакацца, калі ўжо ён прыдзе той дзень, калі яны змогуць хадзіць у лес, як ім уздумаецца.

Але Агухана ня мог сабе ўявіць, як ён перажыве гэтыя тры дні ў лесе, якога страху ён там нацерпіцца. Але адмовіцца ад іспыту не было ніякае магчымасьці – гэта быў бы нечуваны шкандаль. Ён зробіцца па-за законам. Не гаворачы пра тое, што яго ўжо ня прымуць за спадкаемцу свайго бацькі, які ўважаецца героем і аўтарытэтам. Яшчэ горш – бацька проста памрэ з сораму. Але й зьмірыцца з думкай правесьці тры дні – і тым больш, тры ночы – аднаму ў лесе сярод мядзьведзяў і ваўкоў, ён таксама ня мог. А што, як яшчэ і воі-чужакі раптам змогуць укласьці яго адным стрэлам, або нават узяць у палон у сваё племя, зрабіць зь яго раба?

Вось ён ляжыць уначы на сваёй мядзьвежай скуры, ні кроплі сна ў вачах, і ўсё надумывае сабе розныя выпадкі, што могуць з ім здарыцца, – і ўсё ягонае цела пакрываецца потам, і ён дрыжыць ад холаду і жаху. Ня можа быць ніякага пытаньня, каб яму аднаму застацца ў лесе – ён памрэ там са страху! Як жа яму пазьбегнуць такой сітуацыі? Ах, каб нешта такое прыдумаць?

У выніку такіх моцных развагаў ён надумай спосаб, які будзе, вядома, ганебным для яго, але пэўна, такім чынам ён зможа уратаваць сабе жыццё. Вось што ён прыдумаў: ён пойдзе да свайго сябра Белага Арла і папросіць яго быць разам зь ім падчас іспыту ў лесе.

– Белы Арол, у мяне ёсьць план.

– План? Які план?

– Наконт нашага наступнага іспыту.

Белы Арол нацягнуў свой лук і пусьціў меткую стралу, якая трапіла дакладна ў тоненкае дрэўца. Яна прасьвісьцела ў паветры, і ўпіўшыся ў самы цэнтар ствала, зазьвінела на колькі секунд, пакуль не застыла нерухома. Увесь гэты час Белы Арол трымаў вока на страле. Тады завярнуўся да сябра, які з захапленьнем назіраў за стрэлам, і сказаў, гледзячы на яго з-пад ілба, як быццам ужо здагадваючыся, што той зьбіраецца прапанаваць:

– Ну, дык што за план?

– Ты ж ведаеш, што мы павінны прабыць сам насам у лесе тры дні  і тры ночы...

– І што?

Агухана апусьціў галаву і прамямліў вельмі ціха, прынізьліва:

– Я не хачу быць адзін у лесе, асабліва ўначы. Я здохну там. Ты мусіш дапамачы мне.

Белы Арол, дайманы гэтым сябрам, адвярнуўся, паглядзеў убок.

– І чым, ты думаеш, я табе дапамагу?

– Проста будзь са мной побач.

– Ты – прыдурак? Калі яны ўбачаць нас разам, уяўляеш, якая ганьба нам абаім? Нас ніколі тады ня прызнаюць – ні паляўнічымі, ні воямі.

– Я табе ўжо сказаў, што я маю план. Паслухай. Мы выйдзем у лес, кожны паасобку,  у розных накірунках. А потым сустрэнемся ў вызначаным месцы, дзе-небудзь недалёка адсюль. Мы будзем у лесе гэтыя тры дні разам на паляваньні, а калі будзем вяртацца, кожны пойдзе да вёскі іншым шляхам са здабычай у руках. Але паляваць будзеш ты, таму што, ты ж ведаеш, я не люблю забіваць жывёл.

– Як ты можаш такое гаварыць, ты, хто аднойчы стане правадыром нашай вёскі і камандзірам нашых вояў?

– Ня буду я ні правадыром паляўнічых, ні камандзірам вояў. Але, бадай, стану лідэрам для тых, хто любіць жывёл і не будзе іх забіваць.

– А чым жа ты будзеш карміць сваю вёску, калі ты ня хочаш забіваць жывёл?

– Я яшчэ ня думаў пра гэта. Маеш рацыю, гэта – праблема. Я ня ведаю, што я буду рабіць... У любым выпадку, я ведаю, што я сам не змагу нікога забіць.

– Не разумею я цябе, Агухана. Бадай, у цябе дзяўчачая натура, бо ты так баішся крыві і ўсякае такое. Але тым ня менш, я люблю цябе, і гаворыш ты прыгожа. У рэшце рэшт, можа, ты і маеш рацыю. Зрэшты, ты ж для мяне амаль што брат. Добра, я пайду с табой, як ты хочаш.

– Дзякуй табе, Белы Арол, ты ўратаваў маё жыцьцё.

– Але як жа так, быць такім баязлівым! І быць сынам такога выдатнага, мужнага камандзіра! Я не разумею! – хітаў галавой урэшт зьбянтэжаны Белы Арол.

Ашалелы ад захапленьня, Агухана зарагатаў са свайго сябра, і раптам, пачуўшыся смелым і адважным, кінуўся на яго, патузаў за валасы, тады адскочыў з грацыяй сапраўднай газэлі. Не разьбіраючы дарогі, паімчэў, як шалёны, аж пакуль раптам не апынуўся перад дзяўчынкай Касулькай.

Седзячы на бервяне на парозе сваёй хаты, яна абірала пачатак кукурузы на зерне для сваёй маці. Агухана, запаханы, спыніўся. Паглядзеў на дзяўчынку і ўсьміхнуўся ёй. Касулька здавалася яму харошанькай, і ейны ўпарты пагляд яго забаўляў. Пэўна, ногі самі прынесьлі яго да яе. Ён быў такі шчасьлівы, і яму хацелася падзяліцца сваёй радасьцю зь ёй. Касулька так яму падабалася. Па праўдзе казаць, акрамя бацькі і маці, яна была той, каго ён любіў больш за ўсіх на вёсцы, нават болей за Белага Арла, свайго лепшага сябра!

З гэткімы думкамі Агухана завярнўся паглядзець, ці ягоны сябра ня гоніцца за ім. Але відаць па ўсяму, Белы Арол закругліўся з гэтай справай і зьнік зь відавоку. Агухана агледзеўся вакол – нідзе ні душы. Цудоўна! Касулькіна мама прывыкла бачыць у ім добрую кампанію для сваёй дачцы. Але іншыя вяскоўцы, асабліва таго ж веку, як ён, палічылі б яго за дзяўчынку, як некаторыя тут ужо мелі такую звычку, бо хлопчыкі маюць адпраўляць дзяўчынак у пагардлівы ігнор.

 Зьбянтэжаны, намагаючыся вярнуць сабе самавітасьць, ён сказаў:

– Ведаеш, а мы ідзем на паляваньне на тры дні.

Касулька спыніла працу, як толькі Агухана зьявіўся ў полі зроку. Ёй таксама падабаўся юны прынц. З такімі вытанчанымі манерамі, такі лагодны, далікатны, пяшчотны! Ёй часам мроілася, як некалі ён стане ейным мужам. Але яна адганяла тыя мроі ад сябе, бо без сумнёву ён ажэніцца з дачкой іншага правадыра. Хутчэй за ўсё так і будзе, бо ейны бацька – звычайны вой, які папаўся ў палон да гуронаў, быў зьняволены. Але ўсё роўна, яна вельмі любіла свайго бацьку і часта думала аб ім. І нават, калі маці і ставілася да яго з пагардай, бо ён папусьціў, каб яго схапілі ворагі, Касулька ўпотайкі думала, што лепей няхай ён будзе ў палоне, але жывым, чым мёртвым, героем.

Касулька падняла вочы і адорыла захопленым паглядам Агухану.

– Якія ж вы сьмелыя, хлопцы!

– Анягож!

Перад шчырымі, яснымі вачыма Касулькі ён раптам засаромеўся. Быццам уся ягоная радасьць і схлынула. Ён спахмурнеў і задумаўся. Каб зьберагчы твар, ён згроб жменю кукурузных зерняў з кошыка і шпурнуў іх у паветра. І зьбег. У вушах зьвінеў абураны голас Касулькі, якая крычала яму ўздагон абразы, называючы яго лайдаком і паўдуркам і наракаючы яму паразы на паляваньні. Нават калі яна і была дзяўчынкай, што традыцыйна лічылася ніжэйшым статусам, ейная лаянка і нахрапістасьць рабілі яе даволі грознай, і малыя хлопцы, равесьнікі, яе пабойваліся і паважалі. Як тыя ж хлопцы, яна і сама была лянівай і ўжо пасьпела неўзлюбіць усе тыя абавязкі, якія племя традыцыйна накладала на жанчын. Бо, бач, яна любіла паляваць і спраўна валодала лукам, як сапраўдны вой. 

  Яна займалася гэтым пад сакрэтам, бо ня мела на тое права – або прынамсі, людзі не ўхвалілі б такога зянятку, але ўся вёска ведала пра ейнае ўменьне. Яны рабілі выгляд, што не зважаюць на яго, мяркуючы, што гэтая бздура пройдзе з узростам. У індзейцаў дзеці былі каралямі, і дарослыя паважалі ўсе іхныя капрызы. Дзеці насамрэч рабілі, што хацелі, і іх рэдка за што каралі.

Касулька прасачыла вачыма за Агуханам, як ён пранёсься прэч зігзагамі, што тая саранча. І тады яна зарагатала, уся ейная злосць зьмяшалася з лагодай. Агухана, ён жа ж быў не такім, як усе! Уздыхнула глыбока. Паглядзела на купу кукурузных пачаткаў і зрабіла патрэбны твар – работы тут яшчэ надоўга...

 

* * *

Як толькі дамовіўся з Белым Арлом, Агухана супакоіўся. Ён больш не баяўся. Ён нават удаваў на паказуху, што палка чакае падзеі і падлічвае дні да пачатку доўгай паляўнічай вандроўкі ў лес.

Урэшце, дзень іспыту настаў. Як і ўсе астатнія малыя палаўнічыя, Агухана прачнуўся вельмі рана. Спакойна апрануўся ва ўсё сваё лепшае. Камандзір утойліва сачыў за сынам і ня змог не захапіцца ягонай вытрымкай і спакоем. Калі сын быў гатовы, бацька працягнуў яму ўпрыгожаны вышыўкай калчан, набіты стрэламі. Хлопчык мусіў падагнаць яго пад свае плечы сам. Яшчэ бацька даў яму іншы лук, большы, чым ягоны першы. Мама хацела цішком упіхнуць кавалак вэнджанай аляніны яму пад вопратку, але строгі пагляд правадыра прыткнуў усе ейныя намеры. Уздыхнуўшы, яна паклала мяса на сваё месца. Агухана падзячыў ёй усьмешкай, адсалютаваў бацьку і выйшаў.

Было яшчэ зусім цёмна, хлопчык ледзь мог бачыць іншыя хаты. Дрыжучы, ён накіраваўся да сьцежцы, што вяла зь вёскі ў лес. Урэшце ён заўважыў скрозь цемру рухомую пляму ля галоўнай брамы – гэта былі малыя паляўнічыя. Толькі ён падышоў да сваіх таварышаў, два дорослыя воі адчынілі вялікую, цяжкую браму, зробленую з бярвеньняў і камлёў. Праз адкрытую браму чорны лес навісаў пагрозьліва, непрыязна. На момант, купка дзяцей мімаволі адхіснулася. Гэтым часам, было ня так, як першы раз, калі ўся вёска суправаджала групу маленькіх паляўнічых, як на парадзе, аж да самага выхаду з абдымкамі, зь песьнямі.

Цяпер адбываўся сапраўдны ўступ у паляўнічае жыцьцё ў лесе. Суворае і сур’езнае. Цяпер нават правадыра тут не было, каб дабраславіць іхны выхад. Усё гэта ўсхвалявала іх – зрэшты, так, як і мелася быць.

Урэшце, яны рушылі наперад. Вышаўшы за браму, яны адразу рассыпаліся, разышліся ў розныя бакі.

Апынуўшыся ў лесе сам насам, увесь зачараваны, калі за кожным дрэвам, здаецца, чакала пастка, Агухана амаль зьнепрытомеў. Ён ледзь дыхаў, сэрца калацілася ў грудзях. Як жа можна нырнуць у гэтую цёмную пачвару, у такую невядомасьць? Яму хацелася закрычаць, зараўці, зваць на дапамогу маму, Белага Арла і нават бацьку. Ён зрабіў некалькі крокаў, ня маючы ніякага накірунку, і зваліўся пад кронай вялізнай, махнатай сасны пачакаць, пакуль не разьвіднее.

А лес поўніўся ўсякімі падазронымі гукамі. Хаця Агухана і мог яшчэ бачыць высокі вясковы паркан, але сьмеласьці ён не дадаваў. Ён пачаў крыху падвываць, гатовы кінуцца бегчы, куды вочы глядзяць. Не было ўжо ніякіх сілаў чакаць сьвітанку!

Раптам пачуўся нейкі прыглушаны, рытмічны гук. Гэта мусіла быць якаясь вялікая жывёла, бо пад ягонымі крокамі сухія галіны аж  трышчэлі... Мядзьведзь! Так, ён ня мог памыліцца – гэта дакладна мядзьведзь!

Павольныя, раўнамерныя крокі наблізіліся. Агухана запанікаваў, гатовы быў уцякаць на злом галавы. Але ногі ягоныя зьнямелі, і ён ня мог нават паварушыцца.

Раптам Агухана ўбачыў, як у смузе пачала вырастаць цёмнуая, вялізная мядзьведжая постаць. Зьвер кіраваў наўпрост на маленькага іракеза. Ён наблізіўся настолькі, што мог тыкнуць пысай у комаль сасны. Агухана амаль згубіў прытомнасьць. Але нягледзячы на свой жах, ён змог спыніць дыханьне аж на хвіліну, не варухнуўшыся ні на калеўцу, бы які мёртвы корч.

Мядзьведзь пачасаў сваю брудную пысу тры ці чатыры разы аб тоўстыя сасновыя галіны, выдаў пару кароткіх рыкаў, ад якіх у Агуханы валасы паўсталі дыбам, павольна разьвярнуўся і зьнік раптам, як і зьявіўся.  

Агухана ўрэшце змог спакойна дыхаць. Кроў пульсавала ў галаве, бы марскі прыбой.

Празь некаторы час ён пачаў бачыць маленькі промнік сьвятла праз густыя дрэвы – дзень урэшце зачынаўся. Ніколі яшэ маленькі іракез не чакаў наступленьня новага дня з такім захапленьнем: ён вітаў сьпевы птушак са шчасьлівай  уддзячнасьцю. Ён болей не ў царстве чорнай ночы, дзе швэндаецца столькі страшэнных істотаў. Птушкі былі ягонымі сябрамі. Больш за ўсё ён любіў, як яны сьпяваюць. Іхныя сьпевы надавалі яму пачуцьцё спакою і небясьпекі.

Падбадзёраны сьветам надышоўшага дня і сьпевамі сваіх сяброў, Агухана накіраваўся да месца, дзе яны з Белым Арлом дамовіліся сустрэцца. Паколькі ягоная вопраткі намокла ад ранішняй расы, ён спыніўся на некаторы час у адкрытым месцы, каб даць ёй трохі прасохнуць. Калі ён сагрэўся на сонцы, пачуўся моцным, упэўненым і шчасьлівым. Таму ён засьпяваў таксама, прыдумываючы сабе песьні на сваім шляху.

Агухана ішоў доўга. Сонца ўжо было над самай галавой, у сінім бязвоблачным небе – але прызнакаў Белага Арла яшчэ так і не паказалася. Да гэтага часу хлопчыкі ўжо былі дастаткова дарослымі для такога іспыту, юныя паляўнічыя ўжо добра ведалі лес на мілі вакол вёскі. Але чамусьці Агухана ніяк ня мог трапіць на тое месца, дзе мусіў сустрэцца зь сябрам. Відаць па ўсяму, ён зблытаўся ў нейкім месцы і пайшоў не туды. Ужо хацелася есьці. Але ён усё ішоў у надзеі знайсьці сябра да надыходу цемры.

І вось ён прыйшоў на месца, што вельмі нагадвала яму тое, дзе яны прызначылі сустрэчу. Але Белага Арла там не было. Як бы там ні было, Агухана спыніўся тут – ён не хацеў больш нікуды ісьці. Усё яшчэ спадзеючыся, што сябар можа зьявіцца сюды, зрабіў сабе ляжак зь імху і расцягнуўся на ім, бавячы час сузіраньнем сонечных промняў, што праціналі густое лісьце дрэваў. Каб заглушыць голад, ён жаваў лісты “горкага кораня”.

Прайшло колькі часу, а Белы Арол не зьяўляўся. Урэшце, зьніклі і промні сьвятла. Тады ён забраўся на вялікае дрэва і адтуль назіраў за сонцам, якое паступова хавалася за вярхушкай гары. Ноч наступала, і ўсё вакол рабілася цямнейшым і цямнейшым.

Агухана зьлез з дрэва. Страх пачынаў падбірацца. А што як яму давядзэцца правесьці яшчэ адну ноч аднаму ў лесе? Ён задрыжэў, паслабеў у нагах. Напэўна, з Белым Арлом нешта здарылася! І што яму цяпер рабіць? Кінуцца ў лес шукаць Белага Арла? Яшчэ чаго! Ні ў якім разе! Ён здохне са страху. Вярнуцца ў паселішча? Зробіцца пасьмешышчам для ўсёй вёсцы. І якая ганьба для бацькі!

Давай жа! Ён ня мог нічога прыдумаць, а ноч ужо наступала... Вось! А што, як ён параніўся сваёй стралой? Ён бы мог тады вярнуцца ў вёску, і ўсе думалі б, што яму проста не пашанцавала.

Агухана дастаў стралу са свайго прыгожага калчана і ўтыркнуў яе ў брунатную плоць сваёй левай рукі каля пляча. Але так і не даў рады моцна ўдарыць, каб пратнуць скуру. Пры думцы, што зараз пацячэ кроў, ён ледзь зьнепрытомеў. Шпурнуў стралу, кінуўся на зямлю, схапіў галаву рукамі і завыў. Пакінуты, сам самотны! Ён дрыжэў і тросься ўсім целам...

Раптам хруснула галіна. Цішыня. І потым павольныя, цяжкія крокі. Маленькі іракез падумаў, што гэта зноў мядзьведзь, якога ён бачыў ранкам. Ускочыўшы на ногі, ён панёсься ў бок вёскі. Толькі адна думка ў галаве – хутчэй дабрацца да вёсцы, да наступленьня цемры. Калі хутка бегчы, можна пасьпець. Можна сказаць, ён нарадзіўся з крыламі: ледзь датыкаўся нагамі зямлі.

Гэтак доўга ён бег без перадыху. Запыхаўся, халодны пот цёк па сьпіне. Лес ужо счарнеў, але Агухана цяпер ведаў дарогу, і ўрэшце ён больш ня чуў тых крокаў, якія ўводзілі яго ў шаленства. Ён вырашыў крыху адпачыць, і тут раптам спатыкнуўся аб тоўсты корань і рухнуў на паваленае дрэва. Падаючы, ён абадраў сабе скуру на сьцёгне.

Ён падняўся і пакрочыў павольна, каб суцішыць дыханьне. Паступова адчуў нешта цёплае на сваім сьцёгне, памацаў рукой – там нешта мокрае і ліпкае. Паглядзеў – там нацякло крыві. Ад віда сваёй крыві ў яго пахаладзела ў пазванках. Але ён працягваў ісьці – вёска ўжо недалёка, і ягоныя рысіныя вочы маглі дакладна вызначыць, дзе ён знаходзіцца, дарма, што ўжо было даволі цёмна. Яму было горача, яму было холадна. Яго трэсла ў ліхаманцы. Напухла сьцягно. Мусіў перайсьці праз раку – у вадзе замёрзлі ногі. Калі дабраўся да берагу, больш ня змог нікуды ісьці. Ён папоўз. Раптам балюча ўступіла ў паясьніцу. І ён плюхнуўся тварам ў гразь. Агухана больш ня змог паварушыцца...

Апрытомеўшы, маленькі іракез убачыў над сабой столю бацькоўскай хаты, складзеную з тоўстых бярвеньняў. Ён ледзь змог павярнуць галаву і ўбачыў маці, што сядзела долу каля яго. Заўважыў бацьку – той сядзеў каля ачага, падабраўшы ногі пад сябе. Ён паліў піпку, і выглядаў заблукаўшы ў мроях.

Агухана ня мог уявіць сабе, як ён дабраўся сюды, да бацькоўскага дома. Напэўна, гэта ўсё яму сьніцца. Калі ён страціў прытомнасьць, ён ня мог ведаць, што быў усяго ў ста кроках да краю леса. Ранкам яго знайшлі паляўнічыя і прынесьлі дахаты. Два дні ён праляжаў беспрытомны. Увесь гэты час маці прасядзела ля яго, чакаючы на хоць якія прызнакі жыцьця.

Як толькі яна ўбачыла, што ён расплюшчыў вочы, так узрадавался, нахілілася, пяшчотнай рукой памацала яму лоб. Хлопчык супакоіўся: усё ў парадку, ён дома, сярод блізкіх. Ён усьміхнуўся маці. Тады пасоўгаў рукамі туды-сюды па нечым мяккім і цёплым і пазнаў сваю файную мядзьвежую скуру. Так, ён сапраўды ўдома – гэта ня сон.

Ён паварушыў вуснамі, але ня змог вымавіць ні слова – у яго перасохла ў роце, а вусны страшэнна балелі. Ён паказаў рукой, і маці зразумела, што ён хоча вады. Яна пайшла за драўлянай місай, набрала вады з берасьцянога вядра, прыпадняла сына і падсунула місу да ягоных перасьмяглых вуснаў.

Агуханава маці так расчулілася, што сын ачуняў, слёзы пакаціліся зь ейных чорных вачэй па смуглявых шчоках. І ўсё мармытала: “Ён жывы, ён жывы!”

Бацька ж не паварушыўся. Нічога не зьмянілася на ягоным твары. Ён спакойна працягваў смакчы піпку, як быццам нічога не адбылося. Калі паляўнічыя знайшлі ягонага сына непрытомным на ўзьлеску, побач зь вясковым плотам, гэта быў толькі другі дзень іспыту, які мусіў быў доўжыцца тры дні. Чаму ён так рана вярнуўся, пытаўся ў сябе стары правадыр, нават калі яны знайшлі ягона хлопца з закрываўленымі рукамі і распухлымі нагамі. Што такога здарылася? На яго нехта напаў? Ён спужаўся?

Усе гэтыя пытаньні боўталіся на кончыку правадыравага языка, але ён так і дазволіў ім вымавіцца ўслых. Вой не задае такіх пытаньняў. На гэты момант важным было тое, што ягоны сын быў жывы. Нават калі ён і быў занепакоены, гэты факт дастаўляў яму глыбокую, маўклівую радасьць, якую – нягледзячы на ягоны абыякавы выгляд – ён жадаў прытрымаць для сябе самога.

 

* * *

 

Мала-памалу Агухана папраўляўся. І аднойчы, урэшцэ, выйшаў на двор. Ён быў яшчэ зусім слабы, і яркае сонечнае сьвятло яго агаломшыла. Быў цудоўны сонечны дзень, паветра насычанае летнімі пахамі. Ён укрочыў у высокія травы няпэўнымі крокамі, такі шчасьлівы, што хацелася скочыць у паветра, як птушка. Вакол яго было ўсё, што магло зачараваць сэрца маленькага іракеза, які прабыў у сьцянах хаты цэлыя тыдні – птушкі, кветкі, далікатныя траўкі, дрэвы, сонца, казуркі...

Раптам Агухана спыніўся, замер на кроку. Сэрца цяжка забілася ў грудзях. Некалькі хлопцаў ішлі яму насустрач. На чале ён пазнаў Філіна – сына шамана. Ой, гэтую кампанію Агухана не любіў, асабліва шаманавага сынка, нахабнага й зьдзеклівага. Увесь час прыніжаюць ды абражаюць. Першай ягонай рэакцыяй было каб недзе схавацца, але – позна: хеўра яго заўважыла.

Атачылі.

– О! Дык што за пачвару ты сустрэў у лесе? – насьмешліва запытаўся шаманавы сынок.

– Мядзьведзя ці вавёрку? – рагатнуў іншы.

– Калі ты забіў жывёлу, што ж ты не забраў яе з сабой? – наступаў Філін. – Мяркую, яна была зана-а-дта вялікая.

Усе зарагаталі аж чаго не паваліліся. Агухана сьціснуў вусны. Ён ведаў, што Філінава непрыязнасьць да яго мела шмат прычынаў, галоўная, што ён быў сынам правадыра, і асабліва пасьля таго, як ён атрымаў прыз пасьля першага іспыту. Філін зайздросьціў Агухану і карыстаўся з кожнай магчымасьці пазьдзеквацца над сынам камандзіра.

Зь іншага боку, Агухана баяўся справакаваць яго, бо яны ўсе знаходзіліся па-за плотам і цалкам далёка ад вёскі. Калі яны нападуць на яго, прыйсьці на дапамогу ня будзе каму.

– Ну, адказвай! – скамандаваў Філін. – А то мы зараз прывяжам цябе да гэтага дрэва і пакінем тут начаваць.

Пры гэтых словах Філін з хлопчыкамі схапілі Агухану ды прыціснулі плячыма да камля. Філін разматаў сырамятры бізун, якім ён быў апярэзаны, зьвязаў Агухану рукі і ногі, а тады прыматаў да дрэва.

І тут нечакана зьявілася Касулька. Яна закрычала на іх пагрозьліва, загадала адпусьціць Агухану зараз жа. Банда толькі зарагатала.

– А што, сам за сябе пастаяць ня можаш? – кідалі яны свайму палоннаму. – Мусіш дзевак зваць на дапамогу?

Тады яны схапілі і Касульку, якая пры тым драпалася ды кусалася, але прывязалі і яе побач з Агуханам.

– Ну, вось. Цяпер вы павязаны разам. Мы вас пажанілі, ха-ха-ха!

Усчаўшы зьдзеклівы рогат, яны скакалі вакол дрэва, засьпявалі вясельную песьню з тых, што чулі на вёсцы падчас вясельляў.

Але тут прыбеглі яшчэ хлопчыкі – на гэты раз кампанія на чале з Белым Арлом, якія пачулі рогат, крыкі і сьпевы. Хлопцы пайшлі сьценка на сьценку, пачалі штурхацца ды пхацца. Белы Арол адскочыў убок, тады накінуўся на Філіна і паваліў яго долу. Філін, зрынуты, стаў прасіцца адпусьціць. Белы Арол пусьціў яго, крыкнуў наўздагон:

– Давай, валі адсюль! І глядзі ў мяне – наступны раз табе так ня сыдзе!

Філін, разам са сваёй хеўрай, пасунуліся дахаты, прыніжаныя ды гнятлівыя. Індзеец ня можа прасіцца аб літасьці – гэта вялікая абраза для ягонага гонару. Бадай, цяпер яны захаваюць яшчэ большую нянавісьць і падрыхтуюць яшчэ больш бязлітасную помсту Беламу Арлу – асабліва таму, што яны былі зьняважаныя на вачах у дзяўчыны, ды яшчэ такой у прыдачу нахабнай.

Сябры Белага Арла ня сталі смяяцца наўздагон Філіну зь ягонай бандай. Яны зьнямелі ад такой дзёрскасьці Белага Арла: пабіць сына правадыра – гэта жах, але наваляць сыну шамана! Цяпер што заўгодна можа здарыцца, нейкая бяда на ўсю вёску, калі шаман наварожыць рукамі ды закліча злых духаў. Усе індзейцы вераць у гэта безумоўна. Усе яны аж трасуцца нават перад страшнай маскай, якую той надзявае падчас сваіх чароўных скокаў.

Гнятлівае маўчаньне апанала хлопчыкаў.

Але раптам Белы Арол засьмяяўся – яны зусім забыліся на палонных. І яны радасныя кінуліся да Агуханы і Касулькі вызваляць іх з путаў.

Касулька пайшла сабе ад сяброў Белага Арла, нават безь ніякай удзячнасьці, што яе вызвалілі – іхнае ўмяшаньне прынізіла яе таксама. Яна не хацела, каб яе нехта бараніў.

Застаўшыся разам з Агуханам, Белы Арол расьцягнуўся ніц на зямлі і моўчкі пачаў жаваць нейкую былінку. Агухана ўстаў перад ім:

– Белы Арол, ты зноў мне дапамог. Я – твой даўжнік.

Нават ня ўзняўшы галавы, працягваючы бесклапотна жаваць травінку, Белы Арол быццам не пачуў гэтых словаў. Здавалася, ён недзе лунае ў думках. Праз некаторы час, памаўчаўшы, не варухнуўшыся, утаропіўшыся вачыма ў лес, сказаў:

– Тады пастарайся стаць мужчынам.

– Можна быць мужчынам і ня быць паляўнічым або воем.

Белы Арол зьдзівіўся:

– Не разумею.

– Я таксама. Нават ня ведаю, чаму я так сказаў. Але мне здаецца, гэтам магчыма.

– Ты гаворыш шмат такога, чаго я ніколі ня чуў. І падаецца, ты ведаеш нешта болей за нас, Агухана. Але ўсё роўна, ты павінен пастарацца стаць сьмелым. Гэта ж мусіць быць проста для цябе – ты ж сын правадыра.

– Вось жа ж што. Я ня чуюся сынам вялікага правадыра.

Зьбянтэжаны, Белы Арол ня змог не зыпытацца:

– Ты сапраўды гэта прызнаеш?

– Я не люблю гвалт: паляваць, ваяваць... Што яшчэ, я не магу ўтаймаваць свайго страху – ён сядзіць ува мне, і ён мацнейшы за мяне.

Белы Арол выдзеўб пук травы, кінуў яго ў паветра, сказаў ціхім голасам:

– Калі ты ня станеш сьмелым, ты ўпадзеш у маіх вачах ніжэй за тую траву без каранёў, што вецер носіць па зямлі.

І Белы Арол пайшоў, не павярнуўшы галавы.

Застаўшыся сам, Агухана паваліўся долу тварам на рукі. Ён завыў. Чаму жыцьцё такое складанае! Чаму ён не такі, як усе? Што з гэтым рабіць?

– Што такое! Ты плачаш? Будычы вой – і плача!

Зьдзіўлены, Агухана завярнуўся на сьпіну. Скрозь сьлёзы і высокую траву ён разгледзеў халодны і строгі твар Касулькі, што стаяла над нім. Нічога не адказаўшы, ён падняўся на лакцях, павярнуўся і сеў на павалены комль. Адным хуткім рухам Касулька ўселася побач.

– Чаго ты равеш? – паўтарыла яна.

– Ня ведаю. Пэўна, таму што я нейкі... не такі, як усе.

– Ты ня любіш паляваць. Я ведаю.

– Так, не люблю.

– І ненавідзіш біцца.

– Ненавіджу.

– Як усё складана! Вось я – дзяўчынка, а я люблю паляваць і біцца. Як я хацела кінуцца на гэтага Філіна, надаваць яму добрай лупцоўкі! Я такая раз’юшаная была, як убачыла, што яны цябе схапілі. Хацела забіць іх усіх!

Агухану гэта рассьмяшыла. Касулька засьмяялася таксама.

– Касулька, ты самая сапраўдная злыдня! – скрозь сьмех даводзіў Агухана. – Жах на ўвесь лес!

– Анягож, я і ёсць злыдня. І жах, і яшчэ што. І каб я была хлопцам, я дакладна стала самым вялікім камандзірам у нашым племені, вось! ... Ой, прабач, Агуханка, я забылася на твайго бацьку.

Падумаўшы, што яна зайшла задалёка, Касулька апусьціла долу вочы, гэтыя бліскучыя вугалькі, відавочна была зьбянтэжана. Каб яе супакоіць, Агухана сказаў:

– Калі б мой бацька пачуў цябе, ён бы толькі пасьміхнуўся – але ты ж ведаеш, ён ніколі не ўсьміхаецца. Нічога б ён цябе не пакараў, ён справядлівы і паважае сьмелых. А ты сапраўды сьмелая, Касулька.

На гэтых словах дзяўчынка ўспыхнула злосьцю. Кінула яму з пагардай, з маланкамі ў вачах:

– Касулька, Касулька! Што гэта за імя! Навошта яны далі мне такое сьмешнае імя? Гэта імя толькі для нейкай гаршочніцы ці кукурузнай абіралкі, а не для мяне! Капец!

Агухана толькі вылупіў вочы са зьдзіўленьня на гэты дзявочы выбрык. Далікатна ўзяўшы яе за руку, сказаў ёй ці то жартаўліва, ці то сур’езна:

– Калі, можа, я ўсё-такі стану правадыром, як мой бацька, я ажанюся з табой. І тады я прызначу цябе камандзірам маіх вояў і дам табе іншае імя.

Заінтрыгаваная, яна кінула ўсё ж недаверліва:

– Сапраўды, ты – сын камандзіра, зробіш гэта?

– Чакай, я табе давяду.

Агухана сплюнуў на сухую галіну і шпурнуў яе далёка. Такі жэст упэўніў Касульку нейкім чынам.

– А як ты назавеш мяне?

– О, наперадзе яшчэ шмат маладзікоў, ёсць час падумаць. Паслухай, я абяцаю думаць наконт гэтага цэлы дзень між нейкіх дзвюх поўнь.  

Яны засьмяяліся. Праз хвілінку Касулька зноў пасур’ёзьнела?

– А ты? Што будзеш рабіць ты, калі мы пажэнімся? Ты ж зоймеш месца свайго бацькі як правадыр племені і камандзір вояў і ...

– Не, ніколі, толькі ня гэта! – ускрыкнуў юны іракез. – Я ня стану воем ні за што на сьвеце! Ну, чаму гэта так павялося, адпачатку нашага племені, чаму так трэба, каб кожны хлопец станавіўся паляўнічым і воем, толькі таму, што ён хлопец? Няўжо нельга прыдумаць нешта іншае?

– Я не разумею, што ты маеш на ўвазе, але несумненна ты маеш рацыю. Вось тое ж самае зь дзяўчынамі, як я. Чаму ў нас адзіны лёс, як толькі рабіць зьняважлівую працу і толькі таму, што мы дзяўчыны? Гэта сьмешная дурніца!

 Тут яны пачулі галасы – іх ужо клікалі. Без сумнёву, ужо ўсе ведалі, што яны тут разам. Касулька цяжка ўздыхнула і нечакана, сьціснуўшы Агуханава плячо, хуценька ўляпіла яму буську ў шчочку і зьбегла ў накірунку да вёскі.

А Агухана застаўся. Прабыў там яшчэ нейкі час, лежачы на траве, усё яшчэ адчуваючы на шчацэ Касулькіны халодныя вусны і ўяўляючы сабе, якім бы  прыгожым і натхнёным воем магала бы яна стаць. І так ён і заснуў з усьмешкай на сваіх вуснах.

 

* * *

І вось прыйшоў час перадапошняга іспыту.  Юныя іракезы, хто пакажа сябе пасьпяховым на гэтым іспыце, атрымае тытул воя, з усімі прывілеямі, што надаюцца абаронцам племені. Воі, напраклад, ніколі не працавалі, але мелі рабоў для гэтага. Часьцей за ўсё рабамі былі былыя палонныя з войнаў.

І вось з чаго складаўся гэты перадапошні іспыт: напрацягу цырымоніі, адмыслова сплянаванай, юныя прэтэдэнты павінны былі ўтрымаць гарачыя вуглі ў руках настолькі доўга, як змогуць. Той, хто пратрымае даўжэй за ўсіх, па звычаю будзе ўважацца за будучага камандзіра. Гэты іспыт праводзіўся як вялікі начны фэст.

Тыя, хто праходзіў іспыт, атрымлівалі ад вялікага камандзіра тытул воя і карону зь зіхоткіх пер’яў і мусілі, сабраўшыся ў цэнтры фэсту, выканаць вакол вогнішча “танец вояў”. Усе атачалі іх, падтрымлівалі голасам, воплескамі, кветкамі.

У дзень іспыту з раніцы ўсё ішло, як звычайна. Людзі рыхтаваліся, сноўдалі туды-сюды, нешта прыносілі да месца фэсту. Увесь дзень падцягвалі дровы і складалі сьвяточнае вогнішча ў цэнтры вясковай плошчы.

Перад самым зьмярканьнем мальцы, што меліся трымаць іспыт, мусілі ўбрацца ва ўсё самае лепшае. Усе сем’і стараліся зрабіць самую прыгожую амуніцыю, спаборнічалі ва ўменьні і выбару колераў. Верасьнёўскі вечар абяцаў быць цёплым і прыемным. Вясковая плошча, асьветленая злёгку паходнямі, пачала ажываць незьлічонымі ценямі. Вакол была поўная цішыня.

Раптам у начы прагучаў моцны воклік. Гэта стары правадыр схапіў адну з паходняў, што былі ўторкнутыя ў зямлю. Тое быў сігнал да пачатку. Ён шпурнуў паходню ў падрыхтаванае вогнішча. Пасьля таго, як там нейкі час унутры задымела, заіскрылася, потым нібы той зьмей між сухіх галін, высьлізнуў даўгі вогненны пас, і тады вырваўся вонкі, падскочыў высока да зорнага неба моцны слуп полымя. Пры зьяўленьні агню, магутнага, гарачага, трыюмфальныя воклікі задаволенага натоўпу ўзмацніліся ўдвая.

Стары камандзір уладкаваўся на вялізным, амаль квадратовым, валуне побач з вогнішчам. Па абодва бакі ад яго паселі на кукішках старэйшыны племя. Воі, якія ўжо бывалі ў бітвах, сталі ў шэраг за камандзірам і старэйшынамі. Усе астатнія таксама селі ў круг вакол вогнішча. Юныя іракезы, якія меліся прайсьці іспыт, стаялі разам у куце маўклівай, баязьлівай купкай – кожны зь іх уяўляў сабе, як яму перажыць-выжыць ў гэтым іспыце.

Камандзір падаў знак, з шэрагу выйшаў вой і ў поўнай цішыні падышоў да мальцоў. Тыя нявольна ўздрыгнулі, падаўшыся назад, кожны баяўся быць абраным першым. Вой спантанна выцягнуў аднаго з натоўпу, узяў за руку і прывёў да камандзіра. Яшчэ адзін вой узяў палку з пляскатым канцом, кшталту вясла, засунуў яе ў жароўню і выцягнуў адтуль палаючую галавешку. Паднёс яе, гарачую, дымную, да хлопца. Хлопчык спалохана адскочыў.

Без адзінага слова вой вярнуў яго назад да купы, дазволіўшы яму паспрабаваць яшчэ раз потым, бо ягоны жрэбій быў першым і цяжэшым, чым для тых, іншых, што ўжо зьнерваваліся, гледзячы на гэты спектакль.

Другі хлопчык выйшаў сам да камандзіра. Выцягнуў наперад рукі далонямі ўверх. Камандзір сам узяў палку ў воя, патрымаў яе на далонямі хлопчыка, тады павольна пакуляў канец туды-сюды, і пякельны вугалёк упаў у хлопчыкавы далоні. Праверка на спрыт і ўмельства палягала ў тым, каб як мага долей утрымаць яго ў руках, ня даць яму ўпасьці, перакідваючы хуценька з адной далоні ў другую. У дадатак, важным было, каб твар малога не выдаваў ніякага адчуваньню болю.

Калі вугалёк толькі трапіў хлопчыку ў рукі, ён заставаўся спакойным. Але праз пару перакідаў вугалёк ўпаў долу. Аднак ён трымаў яго ў кожнай руцэ даволі доўга і не паказаў ні кроплі болю, і яму было дазволены сесьці побач з камандзірам, што азначала, што іспыт прайшоў пасьпяхова, і з гэтага часу ўважаецца за воя. Раздаліся апладысменты і радасныя воклічы.

Наступныя тры хлопчыкі іспыт правалілі, двое за імі прайшлі.

Наперадзе ў натоўпе стаяла Касулька, яна разам з усімі шалёна крычала і пляскала ў далоні тым, хто прайшоў іспыт. Раптам яна замёрла, як комаль, і пасур’ёзьнела: яна ўбачыла, што да камандзіра накіраваўся ягоны сын Агухана. Усе вочы былі накіраваны на хлопчыка. Ён рушыў сярод поўнай цішыні з суворым, але спакойным і годным выразам на твары. Тады ўстаў, спакойны, перад бацькам.

Але як толькі ён убачыў дымную палку, што захісталася перад ім, яго ахапіла паніка. Ад думкі, каб дакрануцца да гэтага чырвона-пякельнай, палаючай галавешкі, ён зьнепрытомеў. Так і зваліўся бацьку ў ногі тварам ў пыл.

Быў нейкі момант неўразуменьня ды ўзрушанасьці сярод натоўпу. Усе – улучна з правадыром ды шаманам – падумалі, што гэта злы дух ахапіў малога і кінуў яго на зямлю. Злых духаў яны баяліся, таму ніхто не хацеў падысьці да хлопчыка, пакуль ён ляжаў непрытомны. Нават стары камандзір трымаўся на адлегласьці.

І толькі Касулька ўкрочыла наперад, усё яшчэ нерашуча. Але падышла, апусьцілася перад Агуханам на калені, падняла ягоную галаву. Яна зрабіла тое, што нават ягоны бацька не насьмельваўся зрабіць. Стары камандзір глядзеў на гэта моўчкі, але спагадліва, нібыта ўхваляў і падтрымліваў дзяўчынкіну сьмеласьць.

Калі Агухана расплюшчыў вочы, першае, што ён убачыў, быў устрывожаны прыгожы твар Касулькі, што нахілілася да яго, і гэта яго супакоіла. Заўважыўшы, што ён апрытомеў, дзяўчыка радасна ўскрыкнула.

У той жа момант камандзір падаў знак воям. У поўнай цішыні яны падышлі да Агуханы, з усёй павагай дапамаглі ўстаць на ногі, умыць твар і прапанавалі сесьці побач з правадыром. Гэта азначала, што з гэтага моманту Агухана ўважаўся за воя і пераемніка камандзіра, нават калі ён і не прайшоў празь іспыт. Яго выбралі духі, і таму ён не такі як усе – і гэтага дастаткова. Усе мусяць паважаць яго як будучага правадыра.

Цырымонія пачалася ізноў, як быццам нічога не адбылося. Цяпер была чарга Філіна, сына шамана. Філін выйшаў наперад, увесь у сябе ўпэўнены. У годнай паставе ўстаў перад камандзірам. Калі перад ім зьявілася лапатка з вуглем, сьмела выцягнуў рукі наперад, далоні жменькай. Ён намерваўся адразу перакінуць вугалёк з адной рукі на другую, але скура на ягоных далонях аказалася занадта адчувальная. Ён так і не змог цярпець гэты боль і скінуў вугаль праз пару падкідаў. Ён напаловў не прайшоў іспыт, але яму дазволілі заняць месца ў шэрагу з воямі, толькі таму,што ён – сын шамана, якога ўсе баяліся. Аднак усё роўна, ён быў прыніжаны і разгневаны, бо яму хацелася ўтрымаць вугаль даўжэй за ўсіх, каб толькі яго мусілі прызнаць за будучага камандзіра.

Надышла чарга Белага Арла. А трэба сказаць, што ён з Касулькай употай часта практыкавалі такую гульню. І цяпер гарачы вугаль скакаў у ягоных далонях, нібыта ў якой машыне, туды-сюды, так хутка, што ён сарваў гэтым бурныя воплескі ўсіх сабраўшыхся. Нават стары камандзір ня змог стрымаць захапленьня: па ягоным твары, заўсёды нерухомым, як вада ў студні, прабегла радасная ўсьмешка. 

Белы Арол хуценька стаў у шэраг да вояў, якія прынялі яго з належнай павагай як будучага камандзіра. Але Філін кінуў на яго злосны пагляг. Ён ненавідзеў яго да сьмерці! Гэтта ж ён адняў у яго тое, на што ён сам разлічваў. Ён нават на Агухану так не зважаў, бо лічыў яго баягузам.

Тым часам, яшчэ тры падыспытныя занялі свае месцы сярод вояў.

Але пад канец усіх чакаў сюрпрыз.

Калі апошні хлопчык прайшоў у шэраг да вояў, на сярэдзіну раптам выйшла Касулька і ўстала перад камандзірам. Годная ды ўпэўненая, яна рашуча працягнула рукі. Натоўп зарагатаў – усе, акрамя камандзіра. Ён працягнуў правую руку і пагладзіў дзявочыя прыгожыя, бліскучыя чорныя валасы. І пакачаў галавой. Дзяўчынка ўстала перад старым на калені, молячы яго дазволіць ёй прайсьці іспыт.

Але ж індзейцы маюць звычай не адмаўляць дзецям ані ў чым, і камандзір даў знак падаць дзяўчынцы гарачую галавешку. Ён вырашыў, што малая ўбачыць пякельны вугаль, спужаецца й ўцячэ. Аднак дзяўчынка на дзіва лоўка схапіла вугалёк і пачала кідаць яго ў далонях так хутка і так доўга, з такім спрытам, пры гэтым усьміхаючыся правадыру і ягонаму сыну, што ў натоўпе прабег гул захапленьня. Калі яна ўрэшце кінула вугаль долу, убачыла сьлёзы ў вачах старога камандзіра, і яна падняла галаву і агледзела ўсіх з гонарам.

Захопленыя такім подзьвігам, нечуваным у гісторыі племя, воі паднялі дзяўчынку высока на рукі і так з рук у рукі перадавалі яе да канца ўсяго шэрагу.

Але гэтая дзіўная падзея выклікала сур’ёзную праблему. Ніколі жанчына не была воем у племені. Жанчына мусіла рабіць дамашнюю работу, глядзець дом – але біцца на вайне, ніколі!

І камандзір спытаўся дзяўчынку па-бацкоўску:

– Навошта ты зрабіла гэта?

– Таму, што я хачу быць воем! – бязь ценю сумневу адказала Касулька.

Вось так. Дакладна праблема, падумаў стары камандзір. Азадачаны Касулькінай катэгарычнай заявай, правадыр вырашыў, што мусіць сабраць закрытую вялікую раду старэйшын ды параіцца зь імі, пакуль вяскоўцы будуць цешыцца абмеркаваньнем падзеі ў сваім баку.

І тут старэйшыны, якія звычайна рэдка казалі больш за адное слова на такіх нарадах, раптам зрабіліся такія гаваркія!

Пасьля доўгай дыскусіі, рада старэйшын вырашыла сваёй мудрасьцю, што Касулька, зважаючы на ейныя выключныя здольнасьці і адвагу, якія яна выявіла на іспыце, можа быць прынятая ў касту вояў, нягледзячы на тое, што яна – жанчына. Таму адсёньня яна мае права насіць урачыстыя ўпрыгожаньні, галаўны ўбор ды вайсковую зброю на афіцыйных фэстах племені. Яна будзе ўдзельнічаць у турнірах вояў і ў абароне вёскі, але яна ніколі ня будзе браць удзел у нападніцкіх паходах супраць ворагаў. Да таго ж, было задэкляравана, што, як усе жанчыны племені, калі яна выйдзе замуж, яна павінна будзе выконваць гаспадарчыя абавязкі.

Калі стары камандзір даў знак дзяўчыне заняць месца сярод вояў, у натоўпе пачаўся няўхвальны гул. Такога яшчэ ня бачылі! На фэстах і турнірах які будзе сорам для вёскі, як убачаць такое дзяўчо, апранутае ў вайсковае! Што людзі з іншых паселішчаў скажуць?

Але стары камандзір і рада старэйшын прынялі рашэньне. І дзяўчына з сур’езным тварам устала ў шэраг побач з воямі, ня гледзячы на нараканьні. І нібыта выпадкова апынулася побач з Агуханам, які тымчасам быў захоплены ейнай адвагай. Ён моўчкі кідаў на яе касыя пагляды, поўныя такой павагі і ўхваленьня, што іхныя рукі ўрэшце сустрэліся і самкнуліся разам.

Ніколі Агухана і Касулька не забудуць гэтага вечара. Два сэрцы, што біліся разам сярод зорак, каляровых пер’яў, агнёў ды мускулістых вояў у масках з грознай зброяй. Двое малых, што кахалі адзін аднаго, сышліся разам і паабяцалі адзін аднаму ніколі не расставацца.

 

* * *

У выніку, цяпер Касульку можна было пабачыць разам з юнымі храбрацамі ва ўсіх іхных вылазках на паляваньне. Тым самым зрабілася суцэльнай праблемай для сваёй маці, якая не магла ні дазвацца яе, ні дашукацца нідзе, нават у лесе, каб усадзіць яе зноў хаця б да якіх хатніх справаў. Усе ўжо ўрэшце звыкліся з гэтай ідэяй, усіх яна толькі забаўляла – акрамя ейнай маці. Але і яна нарэшце супакоілася, калі дзяўчынка пачала прыносіць дахаты дзічыны нават больш, чым любы зь ейных сябраў, усё здабыўшы сама, зрабіўшыся сапраўдным кармільцам у сям’і.

Агухана суправаджаў Касульку ва ўсіх ейных паходах, але дзічыны ніколі дахаты не прыносіў. Бацькі, што праўда, ніколі не наракалі яму за гэта. А яму дастаткова было проста забаўляцца стрэламі ў комлі дрэваў. А часам ён любіў паваляцца на траве або на заімшэлым валуне, аб чым-небудзь памарыць обо проста паназіраць за палётам птушак, за мітусьлівымі мурашамі, або за спакойным, але спрытным павуком, пакуль Касулька палявала. Ён ня мог прымусіць сябе забіць жывёлу. Але і Касульцы ён ніколі не наракаў за гэта. Калі яна зьяўлялася з гушчару з вынікам паляваньня ў руках, Агухана задаволена ўсьміхаўся ёй, радуючыся ейным спрытам, здароў’ем, жывасьцю. Тады падымаўся, пацягваючыся, павольна і ляніва, і абодва вярталіся ў вёску самымі даўгімі, не дасьледаванымі яшчэ шляхамі, бо ў запасе ў іх быў суцэльны час.

Улетку і восень усе жыхары вёскі былі занятыя тым, што запаўнялі свае свіраны на зіму зернем, алянінай, рыбай. Так, усе, акрамя Агуханы. Ён ня толькі не хацеў забіваць зьвяроў і лавіць рыбу, але і да працы ён меў закаранелыя перадузятасьці. Працаваць яму было ненавісна. Да таго ж ён быў няўклюдай ва ўсім. Усё, для чаго ён быў прыдатны, гэта толькі разважаць і марыць.

Ягоныя пачуцьці абвастраліся, а фантазія бегла наперад далёка, узбуджаная расповедамі аб подзьвігах ягонага бацькі і старэйшын (нават калі ён сам ніколі такога не вычуваў), легендамі аб багах племені, аб гэтым загадкавым сьветам памерлых і духаў, дзікай прыроды і нават сваім невытлумачальным страхам перад усім і нічым. Увесь час ён бавіў у складаньні гісторыяў і прыдумываньнем музыкі для іх.

Усе, улучна з бацькам, даравалі яму ягоныя прыхамаці, бо ён забаўляў іх вечарамі падчас доўгай, нуднай зімы, калі ўсе зьбіраліся ў адной хаце пагрэцца, пад’есьці ды паслухаць быліны і песьні. Зачараваньне Агуханавых показак і песьняў, цяпло сяброўскай бяседы сагравалі сабраўшыхся нават болей за тое вогнішча, што напускала дыму на ўсю хату, і вакол якога драмалі старыя супляменьнікі.

Ніхто ўжо не задумываўся, ці Агухана сьмелы, ці баязьлівы, яны прынялі яго такім, які ён ёсьць. Калі ён не прыносіў мяса для харчаваньня іхных целаў, затое ён сілкаваў іхны дух іншым харчам. Што да таго выпадку з гарачым вуглем – гэта толькі падмацоўвала містычную аўру вакол яго і надавала павагі да юнага паэта. Таму што Агухана сапраўды ім і быў – паэтам.

 

*  *  *

Калі Агухане было каля трынаццаці, ён з аднагодкамі мусіў прайсьці самы апошні іспыт, які кожны юны іракез павінен здаць, каб завершыць сваю адукацыю. Вось у чым ён заключаўся: падлетак выпраўляўся ў лес адзін. Там ён будаваў намёт, у якім ён мусіў правесьці ад васьмі да дзесяці дзён, лежачы, не прымаючы ніякае ежы. На працягу гэтага часу ён мог толькі маліцца і пастарацца прымроіць духа, які будзе ягоным ахоўнікам напрацягу ўсяго ягонага жыцьця. Пасьля неалькіх дзён паста падлетак, саслабелы, у ліхаманцы мае ўбачыць галюцынацыі. Любая зьява – будзь тое жывёла, расьліна, ці яшчэ што – якая будзе наведвацца да яго найчасьцей падчас гэтых мрояў, будзе ягоным пажыцьцёвым анёлам-ахоўнікам.

Сярод індзейцаў вера ў такіх анёлаў была настолькі моцнай, што яны звычайна прыпісвалі любое дасягненьне свайго супляменьніка ягонаму ахоўніку. Часта здаралася нават, што юны індзеец мяняў сваё імя, называючы сябе імем свайго ахоўніка.

Кожны хлопчык рыхтаваўся да іспыту з поўнай сур’ёзнасьцю і зразумелай трывогай, бо гэта была адна з галоўных падзей ягонага юнацтва, і магла паўплываць на ўсё ягонае далейшае жыцьцё. Ягоны лёс будзе шмат залежыць ад ахоўніка. Нават Агухана быў захоплены гэтым. Але праблема была ў тым, што гэты ягоны хваравіты страх так і не пакідаў яго. Ён любіў лес, і чым далей, тым болей – але ў кампаніі зь кімсьці. І ў глыбіні душы Агухана пакутаваў.

З аднаго боку, ён страшэнна жадаў дазнацца, хто ж будзе ягоным  ахоўнікам. З друга – ён тросься ад жаху, думаючы пра такую доўгую самоту ў лесе. Не магло быць і гаворкі, каб застацца ў вёсцы, бо тады ён мог застацца без ахоўніка на ўсё жыцьцё. І прытым цяпер усе даведаюцца пра ягоную баязьлівасьць. Філін дакладна не прапусьціць магчымасьці зрабіць зь яго пасьмешышча на ўсю вёску.

Агухана бачыў толькі адное выйсце – зноў зьвярнуцца да сябра Белага Арла. Гэта быў пакутлівы крок. Такі сорам, гэта дакладна, але тое яшчэ горш!

Белы Арол наадрэз адмовіўся быць з Агуханам у адным будане. Аднак, пасьля шматлікіх размоваў, іхнае сяброўства, якім яны даражылі, урэшце знайшло нейкі кампраміс. Кожны зь іх паставіць свой намёт, але будуць яны на той адлегласьці, каб яны маглі пачуць адзін аднага, калі што.

У той дзень усе хлопчыкі, што меліся прайсьці апошні іспыт, сабраліся пасярод вёскі, усе апранутыя ў самае лепшае, з лукамі, стрэламі, тамагаўкамі. На плячах закінутыя скручаныя лясёнкі з аленевай скурай, зь якой яны будуць рабіць буданы. Усе жыхары прыйшлі таксама, каб падтрымаць і дабраславіць на цяжкі іспыт. На знак правадыра група рушыла, прайшла празь вёску, перайшла праз браму пад ухвальныя воклікі аднавяскоўцаў і зьнікла з вачэй у гушчары.

Агухана і Белы Арол тут жа зьядналіся, як дамаўляліся папярэдне, і хуценька рушылі адзін за адным. Гарачае ліпеньскае сонца ды кантрастная прахлада ляснога гушчара падбадзёрвалі іхныя маладыя целы. Іхныя цягліцы былі спрактыкаваныя й гнуткія, як у маладых жывёл, яны спрытна й радасна шугалі сярод зарасьнікаў, нібы следапыты ў раі. Часам гучна ўскрыквалі, толькі каб панасалоджвацца далёкім рэхам.

Сябры знайшлі ладнае месца на ўзьлеску, што выходзіў на бераг возера, дзе паставіць свае намёты. Дапамагаючы адзін аднаму, яны пачалі секчы таўставатыя комлі на драбіны, на якія павесіць свае аленевыя скуры. Старанна  ўтыкнулі іх ў зямлю і пільна замацавалі скуры на драбінах, каб усё трымалася надзейна. Тады кожны зрабіў сабе з моху ложак. Скураная прасьціна служыла дзьвярыма. Яна замацоўвалася знутры так, каб ніякая жывёліна ўначы не магла ўвайсьці ў будан.

Калі ўсё было гатова, сябры, па-братэрску паляпаўшы адзін аднаго па плячы, пайшлі кожны ў сваё часовае жытло.

Увайшоўшы, Агухана тут жа рупліва замацаваў прасьціну-дзьверы і тады выцягнуўся на імшыным ложку. І хаця ягоны сябар быў ня так далёка, але сэрца ў яго калацілася, нібы шалёнае. Трывога ахапіла яго, як бывала заўсёды на зьмярканьні.

Праз нейкі час зрабілася зусім цёмна. Невялікая адтуліна зьверху не давала магчымасьці пазбавіцца гарачыні, што накапілася за дзень. Малец ляжаў увесь мокры. Усе гукі, што чуліся звонку, дадавалі яму страху і поту.

Некалькі разоў ён быў ужо гатовы паклікаць сябра. Але спыняўся. Насьмешкі былі страшнейшымі за тую невядомасьць, што аталяла яго. Хапіла ўжо таго прыніжэньня, што ён прасіўся ў сябра быць зь ім побач. Вушы на зважай да кожнага падазронага гуку, вялізныя касульчыны вочы, што ўпіліся ў цемру, язык за зубамі, а ўсё цела калацілася хадуном. Некалькі разоў схамянуўся і раптам заснуў, як зьнепрытомеў.

Калі ён прачнуўся, сьвятло з адтуліны выбелівала нацягнутыя скуры, сьпявалі птушкі і ў будане панавала прыемная сьвежасьць. Урэшце, раніца! Агухана пацягнуўся і ўздыхнуў з палёгкай. Сон яго супакоіў, а новы дзень надаваў упэўненасьці.

К палудню гарачыня ў намёце зрабілася невыноснай. Агухана ледзь дыхаў, такое цяжкое было паветра. Па ўсім целе сьцякаў пот, хаця ён нават ня рухаўся. Каб скараціць час, ён пачаў складаць песьню. Усёй сваёй душой ён адчуваў, што ягоны дух узьнімаецца, вылятае праз тое блакітнае вакенца ў столі і губляецца недзе ў бясконьні.

З надыходам змроку ён заснуў безь ніякіх намаганьняў. Але сярод ночы яго пабудзілі крокі вакол будана, такія цяжкія, што задрыжэлі драбіны. Крокі суправаджаліся доўгімі хрыплымі ўздыхамі. І раптам усё заціхла. Агухану, напалоханаму, падалося, як здаравенная пыса цёрлася аб нацягнутыя скуры. Спрактыкаваны Агуханавы нос пачуў пах мядзьведзя. Не было ніякага сумневу – гэта быў ён, мядзьведзь! Агухана нават пачуў вуркотны рык. Юны іракез думаў, што зараз памрэ са страху, нават раней, чым пападзе пад кіпці зьвяругі. Але зьвер раптам сышоў прочкі безь ніякай валтузьні, так, як і прыйшоў.

Агухана доўга ня мог заснуць. Ягоны слых навастрыўся, а цела напружылася са страху. Урэшце заснуў.

У наступную ноч здарылася тое самае. І гэтак жа мядзьведзь сышоў прэч. І гэтак было і ў трэцюю ноч, і ў чацьвёртую, і пятую. І чым часьцей ён зьяўляўся, тым менш Агухана адчуваў страх, і тым хутчэй ён засынаў ізноў.

Калі ж прачнуўся ў шосты дзень, Агухана пачуўся слабым і млявым. У роце было глейка і суха. Цела адначасова нібы прыкаванае да ложка, і ў той жа час бы плавала ў паветры сярод намёта. Цяжкое і жорсткае, нібы кляновае палена, і лёгкае, як струйка дыма. Ён нічога ня еў ужо пяць дзён. За гэты час ён толькі змочваў вусны саланаватай вадой са скуранога вядзерца, што стаяла ля ложка. Доўгі пост пачаў сваё ўзьдзеяньне.

Розум зрабіўся такім пільным і вострым, што падлетак мог заклікаць жывёлу і, заплюшчыўшы вочы, убачыць яе цалкам дакладна і ясна, у дэталях. Такім чынам да яго вярнулася думка пра мядзьведзя, і наведвала яго зноў і зноў. Хутка ні аб чым іншым ён ужо думаць ня мог.

Цяпер ужо не было сумненьняў: гэта быў мядзьведзь – той хто прыходзіў па начах гойсаць вакол намёта. Узгадалася процьма дэталяў, якія даводзілі гэта дакладна. Ад самага пачатку, з першага дня, адзінай істотай, што наведвала яго тут, быў мядзьведзь. І цяпер, калі ён убачыць яго ў сьне, мядзьведзь будзе ягоным ахоўнікам на ўсё жыцьцё.

Увесь дзень ён думаў адно пра мядзьведзя. Але як ні дзіўна, у наступную ноч мядзьведзь не прыйшоў. І ніякіх сноў Агухана ня бачыў.

На восьмы дзень, ліхаманкавы, зьбянтэжаны, слабы, увесь мокры ад поту, амаль паралізаваны, юны іракез увесь дзень намагаўся сканцэнтраваць усе свае сілы, каб дазвацца мядзьведзя, молячы Вялікага Маніту, каб той зрабіў яго ягоным ахоўнікам.

Зноў прыйшла ноч. Агухана цяпер і чакаў, і баяўся візіту мядзьведзя. І надзвычай узбуджаны, нават ня змог заснуць. Але мядзьведзь так і не прыйшоў. І ўрэшце Агухна праваліўся ў сон.

І убачыў сон. У сьне ён сядзеў на траве перад сваім буданам. Быў цёплы, ясны дзень. У сонечным промнях усё аж блішчэла. Агухана пачуў, што плыве над зямлёй, нібыта ягонае цела зрабілася духам. Яму было радасна і спакойна.

Раптам убачыў, як за дваццаць крокаў ад яго расхінулася лісьцё густога кустоў’я, і адтуль зьявілася вялізная, цёмная маса – гэта быў гіганцкі мядзьведзь. Убачыўшы малога іракеза, мядзьведзь не прысьпешыў і не замарудзіў сваіх крокаў. Ён кіраваў проста на хлопчыка. На дзіва, Агухана не адчуваў ніякага страху. Наадварот, ён глядзеў на ягонае прыбліжэньне, як быццам на самую звычайную рэч, нібыта ён чакаў – і нават хацеў – ягонага візіту.

Мядзьведзь спыніўся ў некалькіх кроках перад хлопчыкам. Тады павольна ўсеўся і зарычаў, матляючы галавоў улева-ўправа. Рык спачатку быў незразумелым, але потым пачалі распазнавацца асобныя словы. Урэшце, рык зьмяніўся гаворкай, што прамаўлялася нізкім, гартанным голасам; і Агухана зразумеў яе без ніякіх намаганьняў. Мядзьведзь казаў на мове ягонага племені, што зусім не зьдзівіла Агухану.

У самым спагадлівым тоне мядзьведзь пачаў даваць малому іракезу парады, па-бацькоўску гаворачы, што Агухана ня мусіць болей баяцца нічога ў сваім жыцьці, і калі ён будзе так паводзіцца, усе будуць толькі паважаць яго, і ён стане вялікім чалавекам сярод свайго народу.

– Ты – Агухана! – казаў ён. – Што азначае “Найсьмялейшы Сярод Сьмелых”. Ніколі не забывай гэтага!

Тады мядзьведзь, павольна шкрабаючы даўжэзнымі, бліскучымі кіпцямі левай лапы пад правай падпахай, сказаў:

– Як некалі табе стане страшна, пакліч мяне. Ты не ўбачыш мяне, але пачуеш мой рык, дзе б ты ні быў. І калі ты яго пачуеш, ты не будзеш баяцца. Ад гэтага моманту я буду тваім ахоўнікам. І я буду тваім ахоўнікам да канца твайго жыцьця.

Пасьля гэтага, з ахвотай пашкрабаўшы сябе яшчэ, вялізны мядзьведзь устаў на чатыры лапы, завярнуўся і грузнай, няўклюднай паходкай зьнік у зарасьніках.

Калі Агухана прачнуўся, сонца ўжо было высока ў небе. Нейкая птушка ўсходзілася на ўсю глотку, быццам хацела разбудзіць увесь сьвет.

Агухана павольна пацягнуўся, паразглядаў складаныя, карункавыя малюнкі на аленевай скуры, праз якую сачылася сонечнае сьвятло. Ён пачуваўся неяк дзіўна.

Раптам ён узгадаў увесь свой сон. Ніякага сумнёву: у яго цяпер ёсьць ахоўнік, і гэта – вялізны і магутны мядзьведзь. Ён дакладна ўспомніў, што яму сказаў мядзьведзь: “Пакліч мяне, як толькі будзе страшна – і, пачуўшы мой рык, ты больш ня будзеш баяцца. Я буду тваім ахоўнікам да канца твайго жыцьця”.

Агухана ўсьміхнуўся. Спакойны і шчасьлівы. Адсёньня ён больш ня будзе ніколі нічога баяцца.

Ён хацеў зараз падняцца, выйсьці і пракрычаць радасныя навіны Беламу Арлу, але ня змог паварушыцца. Галава, як і ўсё цела, былі такія цяжкія, так балелі, што ён ня змог нават крануцца. Вусны перасохлі, у вачах пякло. Так, ён жа ня еў нічога ўжо восем дзён.

Так ён заставаўся нерухомым некалькі гадзін. Тады, пасля некалькіх балючых спробаў, яму ўдалося перавярнуцца на жывот. Урэшце ён здолеў крыху падняцца і сесьці на сваёй імшыстай посьцілцы і змог толькі трохі пацягнуцца, бо вельмі кружылася галава.

Але нягледзячы на ўвесь боль і пакуты, ён не пераставаў усьміхацца. Цяпер ён быў іншым, такім, што ніколі больш не спазнае страх. Тады ён падумаў пра бацьку, пра маці, Белага Арла і Касульку. Якія яны дарагія ягонаму сэрцу! Ах, як будзе радасна, соладка, калі яны сустрэнуць яго з любоў’ю, будуць захапляцца ім! Так! Ён будзе сьмелым дзеля іх! Але сьмелым па-іншаму, бяз гвалту. Ён будзе сьмелым па-добраму – зь любоў’ю да свайго народу і прыроды!

Так ён разважаў, калі здалёк пачуўся нейкі гоман, які набліжаўся да ягонага прыстанку. Хутка ён мог распазнаць гаворку вояў зь ягонай вёсцы, якія беглі празь лес на дапамогу хлопчыкам, што праходзілі свой апошні іспыт, сказаць ім што іспыт скончаны і падтрымаць іхныя саслабелыя целы, пакарміць іх, згаладалых за гэтыя восем дзён.

Урэшце Агухана пачуў іхныя крокі і галасы побач са сваім намётам, і тады востры нож склізнуў праз матузкі, на якіх трымаліся дзьверы, мускулістая рука распахнула аленевыя скуры, і ў праёме зьявіліся дзьве галавы вояў, якіх малы іракез пазнаў. Яны ўсьміхнуліся і спыталіся, ці можа ён сам падняцца. Агухана паказаў жэстам, што – не. Тады яны паднялі ўвесь намёт разам з драбінамі і скурамі на ніх, і Агухана апынуўся на адкрытым паветры.

 Воі дапамаглі яму сесьці, падалі вады. Тады прымусілі праглынуць хоць колькі лыжак поліўкі з аленевым мясам і кукурузай. Спачатку ён нават ня мог нічога праглынуць, вусны і горла перасохлі. Урэшце ён трохі пад’еў, але больш ён хацеў піць.

Воі нічога не сказалі пра тое, што намёт Белага Арла быў побач. Сказалі толькі, што ён таксама ня можа паварушыцца, што яны зараз пойдуць да яго, і Агухану трэба будзе пачакаць тут аднаму.

Гэткім жа чынам воі пакармілі і Белага Арла. Хутка абодва хлопчыкі ачунялі і набылі сілы, каб падняцца. Воі хацелі тут жа забраць іх да паселішча, але Агухана папрасіў даць ім зь Белым Арлом час пабыць разам. Тады воі накіраваліся да возера, што было зусім побач.

Як толькі яны засталіся адныя, Агухана і Белы Арол падышлі да крыніцы, што была побач, апусьцілі ў яе свае галовы, як тыя зьвераняты. Тады засьмяяліся адзін з аднаго ва ўсю моц сваіх лёгкіх, аж пакаціліся на зялёным, прахалодным моху, што усьцілаў берагі струменя. І наперабой расказвалі аб сваіх днях самоты і посту, і аб тым, хто якія празарлівыя сны бачыў.

Белы Арол з сумам расказаў, што бачыў касулю, якая прыйшла папіць з крыніцы ля іхных намётаў. Гэта тады ён вырашыў захаваць сваё цяпрашняе імя і быць самім сабе ахоўнікам. Ён казаў аб гэтым спакойна, пасьля таго, як Агухана пакпіў зь яго.

Тады Агухана расказаў свой сон. Ён ня мог спыніцца, гаварыў і гаварыў:

– Ведаеш, я больш не баюся! І ніколі больш ня буду баяцца!

Белы Арол ня мог паверыць. Тады Агухана сказаў напорліва:

– Так і ёсьць! Клянуся! Я нічога больш не баюся! Я дакажу табе: я застануся ў лесе адзін яшчэ надоўга – пэўна, на месяц!

– На месяц! – ускрыкнуў Белы Арол недаверліва.

– Так! Я, бадай, пражыву тут, у лесе, яшчэ месяц і толькі пасьля вярнуся ў вёску.

Белы Арол цалкам ашалеў ад такіх пераменаў з Агуханам. Зьдзіўлены й зьбянтэжаны, ён запытаўся:

– А чым ты зьбіраешся харчавацца у лесе? Што ты будзеш рабіць тут адзін?

– Так, я ўсё гэтак жа не хачу забіваць зьвяроў. Я буду есьці расьліны, плады, ягады, карані. Хачу пабыць адзін, у цішы. Складаць аповеды, вершы. Для мяне гэта самае галоўнае ў сьвеце! Павер, калі б мне прыйшлося ахвяраваць нават сяброўствам з Касулькай дзеля гэтага, я б зрабіў гэта без сумнёву, а ты ж ведаеш мае пачуцьці да яе.

– Так, ты, Агухана, сапраўды народжаны, толькі каб складаць песьні і аповеды. Ніколі не сумняваўся ў гэтым. Гэта галоўная прычына, клянуся, чаму я так адразу прывязаўся да цябе. І таму я ніколі не ўважаў цябе баягузам. Таму я і дапамагаў табе, калі ты прасіў.

Агухана па-сяброўску паклаў рукі Беламу Арлу на плечы, абняў крэпка.

– Я так абавязаны табе! Я буду ўдзячны табе ўсё жыцьцё!

– Давай больш ня будзем аб гэтым, Агухана. Усё, што мне трэба – гэта тваё сяброўства. Але чакай, дзеля гэтага сяброўства, я вельмі занепакоены. Я баюся пакідаць цябе аднаго так надоўга тут, проці ліха на ўзгорку, так далёка ад вёскі. Што, як на цябе нападуць зьверы?

– Я больш не баюся зьвяроў. Я цяпер ім сябар, а яны – мне, і яны гэта ведаюць.

– А што, калі чужыя воі напаткаюць цябе? Гэта будзе капец! Яны могуць забіць цябе. Могуць катаваць. Або забяруць у палон, – працягваў Белы Арол.

– Не хачу аб гэтым думаць. Усё, што я хачу, пабыць аднаму некаторы час.

– А што я скажу тваёй маме? А бацьку, правадыру?

– Гэта і скажаш. Яны зразумеюць. І Касульцы скажы. Яна таксама зразумее. А калі іншыя будуць пытацца, не кажы ім нічога.

– Добра. Хачу ўжо есьці, – сказаў Белы Арол. – Давай пойдзем яшчэ паямо. Я такі галодны, што магу праглаціць трох мядзьведзяў, дзесяць зайцоў і тузін курапатак.

– А я дык, – падхапіў Агухана, – я змог бы зьесьці цалкам тое дрэва ля крыніцы: лісьцё, карані – усё разам.

Хуткім позіркам яны замерылі вялізны вяз, у цяні ягога хавалася крыніца, і абодва пырснулі рогатам.

– Пайшлі пашукаем суніцы, – прапанаваў Белы Арол.

– Нас жа чакаюць воі, – заўважыў Агухана, кіўнуўшы у бок двох мужчынаў, што сядзелі на беразе возера.

– Нічога, пачакаюць. Хадзем, зробім конаўкі спачатку.

– Добра, хадзем. Тут мусіць быць шмат суніц.

Нарэзаўшы паскаў бярозавай кары, хлопчыкі пачалі плесьці сабе конаўкі. Воі на беразе, што маглі сачыць за імі здалёк, толькі паціскалі плячыма. Яны нават забаўляліся, спрачаючыся, хто зробіць першым. Белы Арол выйграў у спаборніцтве.

– Ты заўсёды быў спраўнейшым за мяне, – сказаў Агухана. – Але я не зайздрошчу табе. Бо так і павінна быць. Такія людзі, як ты, мусяць быць у племені, якія ўмеюць ўсё. Калі б на сьвеце былі толькі такія няўклюды, як я, штоб з намі было?

Белы Арол сур’ёзна адказаў:

– Такія, як ты, таксама павінны быць. Інакш нашае племя не было б такім, якім яно ёсьць.

– Скажам, мы абодва незаменныя адзін для аднаго – ты для мяне, а я для цябе.

Гэтак гамонячы, сябры прыйшлі на дзялянку, дзе суніц было як насыпана. Яны, радасныя, укленчылі і пачалі спрытна напаўняць свае конаўкі, уважліва стараючыся не рассыпаць іх. Хутка ўправіўшыся, селі на паваленае дрэва і смакавалі, што назьбіралі.

Наеўшыся да аскоміны, яны вярнуліся да вояў, якія цярпліва чакалі іх на беразе. Ні слова папроку ад іх не было. Насамрэч, дарослыя іракезы вельмі цярплівыя зь дзецьмі, рэдка на іх сварацца, што б там ні было.

Агухана паведаміў ім пра сваё рашэньне застацца ў лесе, на беразе возера. Мужчыны ня сталі пярэчыць, прыняўшы гэта за прыхамаць. У індзейцаў дзіцячым прахамацям не замінаюць.

Узяўшы скуры ад двух намётаў, воі пабудавалі дыхтоўны будан, які зможа ахоўваць Агухану ад непагадзі і дзікіх зьвяроў. Белы Арол зноў выказаў свой непакой. Але Агухана запэўніў яго. Ён нават запрасіў, каб той наведаў яго як-небудзь разам з Касулькай. Белы Арол паабяцаў. І яны разышліся.

 

Двум воям даводзілася часта запавольваць хаду, бо Белы Арол быў даволі слабы і мусіў спыняцца, каб адпачыць. Яны нават некалькі разоў бралі яго на рукі, калі ён цалкам быў зьнясілены, што аж дрыжэлі ногі. Але як бы ён ні пакутаваў, ён ні на што не скардзіўся і трымаўся мужна. Сонца садзілася, і хутка сьцямнела. Але на шчасьце, паселішча было ўжо недалёка.

Раптам з вёскі пачуліся громкія крыкі – гэта быў знак для тых, хто спазьняўся. Белы Арол пачуўся вельмі ўдзячным да іх, але ў той жа час ён узгадаў свайго лепшага сябра, што застаўся адзін у лесе, далёка ад паселішча, якое мае ладную ахову ў выглядзе надзейнага плота і добрых вояў. Як жа Агухана зьмяніўся! Ён зрабіўся такім харобрым, бо нават Белы Арол не рашыўся б на такі марафон – правесьці лета аднаму ў лесе, без аховы, так далёка ад людзей...

Тымчасам Белы Арол з хваляваннем чакаў сустрэчы з роднымі вяскоўцамі, асабліва з бацькамі і сябрамі. Покліч зь вёскі чуўся ўсё бліжэй. Нарэшце, ён змог ужо ўбачыць праз дрэвы высокі, цёмны паркан і адкрытую браму. І тады вялікі натоўп – жывы, усхваляваны – усюды, звонку і за брамай людзі, вяскоўцы, дзеці...  Праз адкрытую браму Белы Арол заўважыў вялікае вогнішча сярод плошчы і контуры дзяцей і дарослых, што скакалі ў танцах вакол яго.

Як толькі Белы Арол увайшоў праз браму, яго тут жа віталі як героя. Бацькі заціскалі яго ў абдымках. Усе абкружылі яго, ляпалі па спіне, па плячах душылі ў абдымках. Амаль усе хлопчыкі, што трывалі іспыт, ужо вярнуліся дахаты. Сабраўшыся купкай ля вогнішча, яны сядзелі на кукішках, занадта слабыя, каб прымаць удзел у танцах. Белы Арол далучыўся да іх. Цяпер, ён баяўся таго моманту, як нехта спытаецца, што ж ён пабачыў у сваіх снах у лесе. Яму было няёмка прызнацца, што бачыў усяго толькі касулю – нават калі касуля і была сымбалем спагады і дабрыні, яна ж магла быць і знакам баязьлівасьці...

Зрэшты, якая розьніца? Хіба хтосьці ў вёсцы сумняваецца, што ён не баягуз? Гэты сон цалкам можа азначаць, што ён мае быць абаронцам слабых!

Тымчасам, ужо зусім сьцямнела. Толькі полымя вогнішча асьвятляла твары і постаці танцораў і тых, што сядзелі навокал.

Усе хлопчыкі вярнуліся ў вёску. Усе, акрамя Агуханы. Філін ужо пачаў кпіць з таго, што Агуханы ўсё яшчэ няма, закідваючы зьедліва, ці не страшныя, дзікія вавёркі яго там зьелі. Белы Арол так нічога і не сказаў з нагоды адсутнасьці свайго сябра. Кроў закіпала ў яго ад Філінавых зьдзекаў, але ён звалодаў сабой і маўчаў.

І вось усе сабраліся вакол юных герояў, што вярнуліся са сваёй доўгай выправы ў краіну сноў – бо па звычаю кожны іспытанец мусіў рассказаць аб сваім сне цяпер усім пры вялікім вогнішчы.

Людзі пачалі ўзур’ёз непакоіцца, што Агухана так і не вярнуўся, хаця абодва воі заявілі, што юнак пажадаў застацца яшчэ ў лесе на некаторы час. Бацькі моцна хваляваліся, але маўчалі, пытаньняў не задавалі.

Па звычаю юнак, які прайшоў іспыт, мог пачынаць гаварыць толькі з загаду правадыра. Але ўбачыўшы, як хвалююцца Агуханавы бацькі, Белы Арол ня змог больш маўчаць.

– Я ведаю, чаму Агуханы няма тут цяпер! – раптам гукнуў ён.

– Чаму? – спытаўся правадыр спакойным тонам, не дазваляючы ніводнай эмоцыі зьявіцца на твары.

– Таму, што такой была ягоная воля.

І Белы Арол паўтарыў усё тое, што Агухана наказаў яму сказаць. Акрамя старога правадыра і Агуханавай маці, усе загукалі, ухваляючы волю юнака і ягоную мужнасьць. Нават Філін сядзеў разьзявіўшы зяпу.

Усе хвалілі хлопца, віншавалі правадыра, які моўчкі, з абыякавым тварам, прымаў гэтыя воплескі. Ці быў ён задаволены сынам? Або раззлаваны? Ніхто нават не зразумеў. Маці ж выявіла і радасьць, і гонар, хоць была занепакоена думкамі аб небясьпецы, што чакае ейнага сына, такога яшчэ малога і кволага, аднаго ў лесе, безабароннага. Але яна не пасьмела выказаць сваёй трывогі занадта востра, каб не бянтэжыць старога камандзіра.

Касулька гэтак жа сама і радавалася, і трывожылася. Агухане давядзецца перажыць шмат небясьпечных прыгодаў, але той, каго абрала ейнае сэрца, зрабіўся сьмелым – гэта было цяпер самым важным! Яна пойдзе зь Белым Арлом у лес пабачыцца зь ім.

 Усе хлопчыкі па чарзе ставалі перад правадыром і расказвалі, што і хто наведваў іх у снах. Падышла чарга Белага Арла, і сэрца яго закалацілася. Ён саромеўся расказваць пра свой сон. Вось правадыр запрасіў яго гаварыць. Хлопец завагаўся. Устаўшы перад правадыром, апусьціў галаву і нічога не сказаў.

Не губляючы цярпеньня, правадыр настойліва, але па-бацькоўску зноў запрасіў яго гаварыць. Урэшце Белы Арол рашыўся і распавёў, хто прыходзіў да яго ў сьне. І пакуль гаварыў, чакаў са страхам таго жахлівага моманту, калі ўсе выбухнуць рогатам.

На ягонае вялікае зьдзіўленьне, ніхто не засьмяяўся. Скончыўшы, Белы Арол нечакана пачуў урачысты голас правадыра.

– Хлопчык мой, гэта ёсьць добры знак – убачыць у сьне касулю. Касуля прывядзе цябе да спагады, дабрыні і любові. З усімі якасьцямі воя, з моцай і мужнасьцю, ты будзеш бараніць слабых – старых, жанчын, дзяцей. Сын мой, я прадказваю, што аднойчы ты зробішся вялікім вайсковым камандзірам, застрашлівы, як рысь, і любімы, як касуля.

Белы Арол быў надзвычай зьдзіўлены. Ён так і стаяў, зьбянтэжаны, шчасьлівы. Ён ніколі не наважваўся нават марыць пра такое.

Правадыр падаў яму знак, што ён вольны ісьці, але потым паклікаў яго назад.

Падчас усёй цырымоніі правадыр не выяўляў ніякай цікаўнасьці, ніякіх эмоцыяў што да свайго сына. Не задаў ніводнага пытаньня. З каменным тварам ён выслухоўваў расповеды пра свае сны кожнага раз за разам. І калі ўсе скончылі, ён кіўнуў Беламу Арлу, каб той падышоў яшчэ бліжэй і сказаў яму:

– Ты бачыў Агухану.

– Так. Ягоны намёт быў недалёка ад майго, – Убачыўшы, як правадырава брыво ўзьнімаецца ўверх, Белы Арол пасьпяшаў дадаць, – Гэта выпадкова атрымалася так, што мы аказаліся побач. Ужо толькі пасьля іспыту, калі выйшлі з намётаў, мы ўбачылі адзін аднаго, такі сюрпрыз быў... Вось, і мы тады абняліся і пагаманілі.

– Зашмат тлумачэньняў, мой хлопчык, – сувора заўважыў правадыр. – Значыць, ён сам сказаў, што пажыве нейкі час адзін у лесе?

– Так.

– Добра. Ну, бягі да сяброў і сьвяткуй свой фэст – ты заслужыў гэта.

Па звычаю на фэсьце гатавалася адмысловая страва – тушаная на малым агні аляніна з кукурузай, з прыправамі, на вогнішчы, што пасярод плошчы. Пасьля афіцыйнай цырымоніі будучыя воі, разгаўляныя пасьля доўгага пасту, з прыжмуранымі вачыма, круціліся ля катла, набіралі сабе поўныя місы пачастунку. Вяскоўцы назіралі за імі, жартавалі зь іх, абмяркоўваючы іхны зьвярыны апетыт, падначвалі і дражнілі. І выніку некаторыя даволі пацярпелі ад абжорства.

Белы Арол па наказу правадыра далучыўся да сяброў, але нягледзячы на свой доўгі пост, есьці яму не хацелася. Думкамі ён быў ня тут – недзе далёка, у лесе, побач з Агуханам. Як ён там цяпер? Ці здольны трымацца сам? А што як на яго нападуць зьверы, або ён заблукае ў лесе? Гэтак Белы Арол задаваўся пытаньнямі, калі, падняўшы вочы, раптам злавіў Касульчын пільны трывожны пагляд. Яна сядзела насупраць яго, недалёка, сярод дзяўчынак.

Звычайна дзяўчынкі і хлопчыкі трымаліся асобна на такіх фэстах, але Белы Арол ня змог уседзець. Ён падняўся, абышоў вогнішча і падсеў да Касулькі. А яна, карыстаючыся з усеагульнай мітусьні, узяла хлопца за руку і адвяла яго ў бліжэйшы зарасьнік. Цяпер, далей ад цікаўных вачэй, яна пачала выпытваць яго пра Агухану.

– Ты ведаеш дакладна, дзе ён знаходзіцца?

– Так, ведаю. Ягоны намёт быў непадалёк ад майго.

– Ты не хацеў бы яго наведаць?

– Так, давай сходзім да яго.

– Якім сьмелым зрабіўся Агухана! Ведаеш, што. Я скажу табе адну тайну. Я вельмі кахаю Агухану. Так, як нікога больш не змагу пакахаць.

– Я ведаю, – усьміхнуўся Белы Арол.

– Што ты маеш на ўвазе? Ведае ён.., – злосна выпаліла Касулька.

– Ты адная ня бачыш тое, што ўсе даўно ўжо бачаць.

Касулька ўспыхнула, але тут жа падціснула вусны. Аж гэтта яна так старанна хавала свае пачуцьці!

Убачыўшы ўсю гульню пачуцьцяў на Касульчыным твары, Белы Арол зарагатаў. А тады пагладзіў яе па шчацы і сказаў пяшчотна і сур’ёзна:

– Касулька, ты проста любі свайго Агухану, а мы ўсе будзем любіць вас яшчэ болей.

– Тады я скажу табе нешта яшчэ. Ведаеш, нават калі б ён і не зрабіўся такім сьмелым, я б усё роўна яго кахала.

– У любым разе, наколькі я цябе ведаю, ты магла б быць адважнай за вас абодвух.

І яны разам засьмяяліся, і на гэтым разышліся, кожны сваёй сьцежкай вяртаючыся да агульнага фэсту.

 

* * *

 

Як мы ведаем, Агуханавы намёт стаяў ля возера. Седзячы на камяні на самым беразе, Агухана займаўся развагамі. Ён пытаўся ў самога сябе, ці слушнае рашэнне ён прыняў застацца ў лесе аднаму на нейкі час. Ён пражыў ўжо дзецяць дзён, і што яшчэ больш важна – дзесяць начэй – сам у лесе. Ён даволі спраўна харчаваўся пладамі і расьлінамі. Па начах яму ўсё яшчэ бывала страшнавата, але тады ён клікаў мядзьведзя, свайго ахоўніка, і калі яму падавалася, што ён чуе ягоны рык недзе побач, ён зноў спакойна засынаў.

Але ён усё болей і болей быў узрушаны сваёй рашучасьцю. Белы Арол з Касулькай яго так і не наведалі. Можа, яны не знайшлі ягонага намёту. Ён часта думаў пра маці і пра Касульку.

Ён праводзіў час за праўкай свайго намёту, зборам правізіі – пладоў і расьлін, вывучэньнем ваколіцаў. І вось незадача – яму проста рабілася ўжо нудна. Ён хацеў застацца ў лесе ня толькі для таго, каб давесьці, што ён больш не баягуз, але дзеля таго, каб скласьці аповедаў і песень. Але як ні дзіўна, натхненьне яго не наведвала.

І чым далей, тым больш ён быў зьбянтэжаны. Пайсьці дахаты, у вёску, проста цяпер ён ня мог ні ў якім разе, бо зь яго будуць сьмяяцца. Якая цудоўная нагода для Філінавых насьмешак!

Такім чынам, ён вырашыў застацца ў лесе яшчэ на дзесяць дзён, а тады будзе бачна.

Гэтак прыняўшы рашэньне, Агухана падумаў, што, пэўна, было б цікава пайсьці разьведаць другі бераг возера. І адразу папалудні ён накіраваўся ўздож берага. Як і належыць чыстакроўнаму індзейцу, Агухана пільна сачыў, каб не зрабіць малейшага шораху на сваім шляху. У індзейцаў гэта ў крыві – натуральны інстынкт самазахаваньня.

Пасьля двух гадзін хады Агухана трапіў на іншы бераг. Раптам ён заўважыў, нешта там рушыцца па паваленаму комлю, што вытыркаўся ў возера. Здалёк ён ня мог разабраць, што гэта было, але ягоны інстынкт умомант прыціснуў яго долу. Тады вельмі асцярожна ён рушыў да комля.

І вось цяпер ён раптам заўважыў на адлегласьці пяцьсот футаў некалькі буданаў. Вакол іх хадзілі нейкія людзі. Мужчыны. І гэта напэўна – ворагі, бо і выгляд, і адзеньне цалкам розьніліся ад вояў ягонага племені.

Сэрца Агуханы закалацілася. Трэба тэрмінова вяртацца назад, паціху выйсьці на сьцежку, якой ён сюды прыйшоў, знайсьці свой намёт і ад яго рушыць да свайго паселішча, не губляючы ні хвіліны, каб папярэдзіць сваіх – нават калі давядзецца ісьці ўсю ноч.

І тут моцныя рукі схапілі яго за плечы. Ён бы закрычаў, але яму заткнулі рот рукой. І завязалі вочы. Усё адбылося з хуткасьцю маланкі ў поўнай цішыні. Тады ён адчуў, што яго некуды панесьлі. Празь нейкі час ён пачуў шэпат і ціхія галасы, што вымаўлялі словы, якіх ён не разумеў.

Яго пасадзілі на зямлю. Тады раптам зьнялі павязку з вачэй. Агухана расплюшчыў вочы. Спачатку ён нічога ня бачыў. Мала памалу ён пачаў распазнаваць постаці вакол яго і тады раптам убачыў суворых вояў, што стаялі насупраць. Усе цёмныя і мускулістыя. Уважліва разглядалі яго, нібыта ён быў нейкім зьверам, ці ўвогуле невядомым аб’ектам. А потым пайшлі сабе абыякава па сваіх справах.

Нават калі ён і ўважаў сябе цяпер за сьмельчака, Агухана паміраў са страху. Ён ня мог ні пікнуць, ні крануцца. Што яны зьбіраюцца зрабіць зь ім? Забіць? Спаліць жыўцом? Набіць рот пякельнымі галавешкамі? Усе жахлівыя гісторыя, пачутыя ім калісьці па начах ля вогнішча цяпер узгадаліся разам. У яго нямелі рукі і ногі...

Ён заплюшчыў вочы і пачаў клікаць мядзьведзя. І яму падалося, што ён пачуў здалёк рык, што набліжаўся – і крыху супакоіўся. Ён пачуваўся ўжо не такім адзінокім. Пасьмялеў і расплюшчыў вочы. Пачаў азірацца, каб зразумець, што тут адбываецца.

А на яго ніхто не зьвяртаў увагі. Нехта папраўляў будан. Хтосьці рыхтаваў вогнішча, стараючыся замаскіраваць яго. Іншыя цягнулі па зямлі вялікі драўляны слуп, увесь разьбяны каляровымі маскамі, адна страшнейшая за іншую. А там некаторыя вярталіся з возера з налоўленай толькі што рыбай у руках.

Гэтак ён праседзеў гадзіны, назіраючы за падзеямі ў лагеры. За возерам пачало садзіцца сонца. Не адразу да яго прыйшла думка, што ён мусіць паспрабаваць уцячы. Прынамсі, ён ня быў зьвязаны, і ніхто не зьвяртаў ня яго ўвагі. Але ўсё тут было такім дзіўным, што хлопчык пытаўся сябе, ці ён ня сьпіць, ці ўсё гэта насамрэч. Можа, гэтыя галюцынацыі – вынік той шматдзённай галадоўкі?

У той момант, як ён пачаў задавацца такімі пытаньнямі, ён заўважыў, як усе воі сабраліся разам перад слупом з разьбянымі жудаснымі маскамі. Тады, нерухомыя, як статуі, пачалі сьпяваць жаласную і вельмі пяшчотную песьню, якую раз пораз перарывалі выклікамі ў той час, як апошнія промні зыходзячага сонца асьвятлілі вяршыню слупа. І як толькі сонца зьнікла, сьпевы скончыліся.

Адзін за адным воі заходзілі ў адзін з буданаў, самы вялікі, і выходзілі адтуль са сваімі лукамі і калчанамі, поўнымі стрэлаў. Тады сабраліся ўсе ў круг, кожны выцягнуў стралу і, пацэліўшы ў цэнтар кола, стрэлілі разам, і ўсе стрэлы ўтыкнуліся ў зямлю ў адной кропцы. Выглядала так, быццам там зьявіўся вялізны дзікабраз.

Агухана быў так уражаны гэтай цырымоніяй, якой ён ніколі ня бачыў, што нават забыў баяцца. Ён назіраў, як воі выцягнулі свае стрэлы зь зямлі, засунулі іх назад у калчаны, склалі калчаны перад буданам, які відавочна служыў арсеналам. Тады ўбачыў, як яны падышлі да вогнішча зь нейкімі вялікімі зялёнымі лістамі ў руках. Карыстаючыся палкамі, яны павыцягвалі рыбу, якая гатавалася на вуглях, і сеўшы на кукішкі, пачалі прагна есьці. Рыба так смачна пахла, а Агухана быў такі галодны!

Раптам адзін зь іх падняўся, тыркнуў палкай у попел, накалоў рыбу і прысеў зь ёй перад юным іракезам. Жэстам элегантным і пачцівым, быццам угаворваючы хлопца прыняць яе, прапанаваў рыбу Агухане, што ляжала на рушніку зь зялёных лісьцяў.

Агухана накінуўся на рыбу, але яна была такая гарачая, што ён ледзь не аппёкся. І пачаў асьцярожна есьці, потым прагна і ненажэрна. Ягоны выгляд развесяліў вояў, яны зарагаталі. Агухана, спалоханы, перастаў есьці. Рогат спыніўся, і пагляды вояў пасур’ёзьнелі. Жэстамі яны паказвалі хлопцу, каб еў далей. Агухана, супакоіўшыся, прадоўжыў вячэру і цалкам пакончыў з рыбай. Тады яны прынесьлі яму берасьцяны кубак з вадой, які ён выпіў адным махам.

Сабраўшыся наводдаль ад хлопца, воі зноў арганізаваліся ў круг і гаманілі ціхімі галасамі. Раптам два воі выйшлі з круга і накіраваліся да хлопца. Яны падхапілі яго, зьдзіўленага і перапалоханага, за локці і панесьлі да намёта, якога паставілі яшчэ на ягоных вачах. Там паклалі яго на ложак з сасновых галін і зашпілілі надзейна выхад. Апынуўшыся адзін у цёмным намёце, Агухана перапалохаўся яшчэ болей. Ён тросься са страху, ледзь ужо ня плакаў, але раптам успомніў пра мядзьведзя. Ён зноў паклікаў яго ўсім сэрцам, моцна заплюшчыўшы вочы. І ўрэшце пачуў выразны мядзьвежы рык блізка ля намёта. Рык падаўся такім родным, што ягонае сэрца закалацілася ад радасьці. Ён больш не баяўся!

Нерухомы на ложку, залажыўшы рукі пад галаву, хлопчык пачаў спакойна разважаць. Раптам, у першы раз, да яго прыйшла думка, што гэтыя воі могуць мець адзіную мэту – напасьці на ягоную вёску. За любы кошт ён павінен папярэдзіць сваіх людзей.

У гэты раз ён сапраўды задумаўся, як бы яму зьбегчы, і чым раней, тым лепей. З гэтага часу ён ня меў іншае думкі, як толькі патрапіць да вёцы раней за ворагаў і ратаваць сваіх аднавяскоўцаў. Калі толькі яны дабяруцца да вёсцы раней, яны віадавочна зьнішчаць усё паселішча! Яны нападуць зьнянацку і будуць мець перавагу.

Але нават калі ён і зможа ўцячы з намёта і пазьбегнуць пільнасьці ворагаў, ці здолее ён адшукаць дарогу празь лес у суцэлнай цемры? Тут ён успомніў, што гэтта ж цяпер поўня. Неба было чыстым, калі яны яго замыкалі ў намёце, – ён відавочна зможа арыентавацца пад поўняй.

Адзіная задача – гэта як выбрацца з намёта і прайсьці ціха, каб ніхто не заўважыў. Думаючы над гэтым, ён незнарок апусьціў руку на галіны, што служылі яму ложкам, і тут злавіў ідэю – гэтая галіна яго і выратуе. Ён памацаў рукамі зямлю – выглядае даволі мяккай. Ён пачаў ламаць галіну, як дзіця  лесу, прыкладаючы усе свае навыкі, каб не падаць ніводнага гуку.

Абцярэбіўшы галіну да палкі, ён стаў на калені і пачаў грэбці зямлю калі сьценкі намёта. Нейкі час ён гэтак працаваў у поўнай цішыні, бо найменшы гук мог яго выдаць. Выкапаўшы яму, у якую можна ўжо прасунуцца, але яшэ толькі да сьцяны, Агухана спыніўся. Ён лёг на ложак, каб даць сабе адпачынак.

 Празь нейкі час ён вярнуўся да працы. Яма рабілася ўсё большай, і ўрэшце ён дайшоў да вонкавага боку. Добра, што месяц быў з іншага боку намёта, і хлопчык заставаўся ў цемры – гэта ён браў пад увагу. Яшчэ ён запомніў, дзе садзілася сонца, і змог цяпер арыентавацца.

Надышоў рашучы момант. Калі хлопчыку ўдасца гэта зрабіць – самае складане праміне. Ён лёг на сьпіну і прасунуўся ў яму галавой наперад. Апынуўшыся звонку, павольна падняў галаву і агледзеўся. Вояў нідзе не было. Усё ціха. Яны ўсе пайшлі спаць, упэўненыя, што замуравалі малога так, што ён ня выберэцца.

Ён асьцярожна выпаўз навонкі і падняўся – але не выпрастаўся цалкам, каб заставацца ў цяню ад намёта. Як ён і меркаваў, пад поўняй было сьветла, як удзень. Хлопчык бачыў усё ясна ў дэталях. Нідзе ніякага руху, нічога падазронага. Блішчэла возера. На другім беразе бачны ягоны намёт, які быў ягоным прытулкам так шмат дзён. Як толькі ён да яго дабярэцца, будзе пачувацца амаль удома.

Ён пралічыў шлях. Варта зараз нырнуць у гушчар лесу, і тады, прайшоўшы далей ад чужакоў, завярнуць да возера і сьледаваць сваім жа шляхам назад, уздож возера да самага намёта.

Адпаведна свайму плану, ён бясшумна ўнікнуў ў гушчар, што пачынаўся тут жа, праз пару крокаў. Там ён спыніўся, каб праверыць буданы і ўсё вакол. Нічога. Ні руху, ні гуку. Воі відавочна ўсе спалі. Ён не выклікаў ніякіх іхных падазрэньняў. Калі ён знойдзе дарогу назад, ён будзе ўратаваны – і ягоныя людзі таксама, бо ён апярэджвае чужакоў на цэлую ноч. І яму больш не было страшна, але вельмі спакойна. Маўклівым ценем ён заглыбіўся далей у лес, дзе потым завярнуў да возера.

Ідучы ўздож берага, ён хутка знайшоў дарогу да свайго маленькага намёта. Агухана ўзрадваўся, убачыўшы яго. Можа, варта яго разабраць? Не, на гэта няма часу. Несумненна, ворагі ўбачаць яго, як толькі выйдуць на бераг, але яшчэ важнейшым было, як мага хутчэй дабрацца да сваіх раней за іх. Агухана добра ведаў дарогу да вёскі ад свайго намёта. Ён найдзе шлях нават у цемры. Не губляючы ні хвіліны, ён накіраваўся далей.

Ён бег, бег, потым спыняўся і зноў бег...

У начным лесе хавалася шмат пастак, але хлопчык не зважаў на іх. Ён больш не баяўся. І думка, каб паклікаць мядзьведзя, свайго ахоўніка, нават не ўзьнікала. Толькі адна думка падганяла яго – дабегчы да сваіх раней за ворагаў. Бо чужакі могуць прачнуцца ўжо ў любы момант, выявіць ягоныя ўцёкі і неадкладна кінуцца ў пагоню.

Так Агухана бег ужо доўгі час. Ён ужо стаміўся і ўсё больш і больш губляў сілы. Зьнясілены, ён раптам спатыкнуўся аб тоўсты корань і зваліўся ў гушчар. І ў яго нават нястала сілаў падняцца. Ён проста праваліўся ў сон.

 

* * *

Калі ён прачнуўся, па ягоным твары гуляў сонечны праменчык. Птушкі ўжо зьвінелі на ўсю глотку. Агухана працёр вочы і задаўся пытаньнем, дзе ж ён знаходзіцца і што ён тут робіць? Ён ляжаў распасьцёрты на сьпіне ў нейкай высокай травізьне, а рукі і ногі страшэнна балелі. Мала памалу ён ледзь узгадаў, дзе ён. Усьміхнуўся. Ужо настаў дзень, і ён быў ужо далёка ад лагеру чужакоў і блізка да сваіх, бо ён пазнаў той куток лесу, дзе цяпер знаходзіўся.

Трохі прайсьці, і можна ўжо пачуць знаёмыя галасы, убачыць высокія камлі драўлянага мура, мілы мамчын твар, прыгожыя, страмкія рысы свавольнай Касулькі, ганарлівую постаць Белага Арла... Яго раптам ахапіла дзікае жаданьне ўбачыць іх усіх. Дзіўна, але ён не ўзгадаў пра бацьку – хаця, калі быў малым і баяўся ўсяго на сьвеце, ён заўсёды меў яго на ўвазе.

Узварушаны сваімі думкамі і жаданьнямі, ужо гатовы быў падняцца на ногі, як раптам пачуў недзе далёка трэск. Гукі былі ледзь чутныя, але Агухана меў добры слых. Пагроза блізкіх ворагаў бы хвастанула па твары. Гэта ж чужакі, так? Яны ішлі за ім? Ці заўважылі ягоныя сьляды?

Што было яшчэ больш дзіўным. У гэты момант Агухана перапалохаўся, але не за сябе – за сваіх. Ён ні разу не падумаў пра сябе, але думка, што яны могуць напасьці на вёску зьнянацку, раней, чым ён пасьпее папярэдзіць іх, была невыноснай.

А зрэшты. Няўжо насьмеляцца яны, у белы дзень, напасьці на тых, што жывуць на сваёй зямлі, у мясцавасьці, што для іх была незнаёмай? Агухана ня быў упэўнены. Так і ёсьць. Ня будуць яны нападаць да прыходу ночы. Але што, калі яны шукаюць яго – яму капец!

Крокі набліжаліся да яго. Сэрца Агуханы шалёна закалацілася.

Ён усім сэрцам паклікаў свайго ахоўніка, і праз хвіліну яму падалося, што ён пачуў рык непадалёк. Супакоішыся, ён падумаў, што ня варта кідацца наўцёкі. Яны яго пачуюць, і тады ён – прапаў. Лепей не варушыцца. Калі яны не ўпруцца яму ў лоб, што наўрадці, то ён зноў уратуецца.

І тут ён убачыў воя, што прайшоў міма, недалёк ад яго. Агухана спыніў дых. Два разьведчыкі, дакладна. Астатнія мусяць быць ззаду, даволі далёка, вельмі пільныя, гатовыя даць назад па малейшым знаку. Два воі-скаўты прайшлі міма, не заўважыўшы яго. Па тым, як яны паводзіліся, Агухана змог зразумець, што яны шукалі. Без сумнёву, яны хацелі схапіць яго, перш, чым ён папярэдзіць сваіх. Пэўна, яны ўжо задаваліся пытаньнем, ці не дабег ён ужо да свайго паселішча. І гэта рабіла іх яшчэ больш асьцярожнымі, бо калі вёска іх ужо чакае..!

Агухана праседзеў гэтак нерухома ўжо даволі часу. Тады, ня чуючы больш ніякіх гукаў, ён пачаў паціху паўзьці па зямлі, бязгучна, як вужака. Праз доўгія гадзіны ён урэшце ўбачыў праз густоў’е высокі цёмны мур сваёй вёскі. Перад мурам лес быў зачышчаны – футаў пяцьсот адкрытай заслоннай дзялянкі. Гэта дзеля таго, каб вораг ня мог падкрасца незаўважным.

І тут на краі лесу, перад самым парканам, што прадстаў перагародай і для яго, Агухана завагаўся. Як яму нецярпелася – вось, толькі пару крокаў ад яго – там былі свае. А яны нават ня ведалі, што ён тут, побач. Чым яны там цяпер займаюцца? Сонца амаль што села; яны, напэўна, зьбіраюцца вячэраць.

Але чамусьці нічога не чуваць, ніякіх гукаў, ніякіх рухаў на дазорных вежах. А што, калі на іх ужо напалі? Агухану сьціснула горла. Але хлопец адкінуў гэтую думку і сканцэнтраваўся на тым, якім чынам ён зможа падаць знак вяскоўцам і трапіць унутар.

Агухана ніяк ня мог прыдумаць, чым адцягнуць увагу ворагаў, пакуль ён будзе перасякаць адкрытую дзялянку да брамы. Але ён мусіць нешта вырашыць! Зараз хутка накрые ноч, і ворагі, якія напэўна хаваюцца недзе тут, толькі чакаюць зручнага моманту для нападу.

Урэшце ён наважыўся на такі план. Ён рэзка рване да брамы, пабяжыць як мага ва ўсю моц і пад брамай будзе крычаць на ўсё горла, каб прыцягнуць увагу людзей у фартэцыі.

Гэта, безумоўна, шалёная рызыка, але што яшчэ тут можна зрабіць? Бо, калі ворагі заўважаць яго і зловяць, яны зацягнуць яго назад у зарасьнік, каб забіць там, пад покрывам лесу. І што, калі ягоныя людзі так і не пачуюць ягоных крыкаў? Яму ня будзе куды адступаць.

Але Агухана не хацеў больш разважаць. Трэба было проста ратаваць вёску. Ён ужо быў так змучаны развагамі, што ўжо не вагаючыся, не ўзгадаўшы нават пра свайго ахоўніка, падумаў, будзь што будзе і рвануў што моцы да сьцяны.

Цяпер ужо не было ніякага значэньня, хто ўбачыць таго, хто нясецца з прыскокамі, што тая касуля праз карчы і валежнік. Ён дабег да брамы. І ў той жа час зароў з усёй сваёй моцы.

Ягоны крык паўтарыла па ўсім лесе рэха.

Як жа ён рызыкаваў, гэты хлопчык! А што калі ўся вёска цяпер на выправах, і там нікога няма? Зараз ворагі яго заўважаць і ўправяцца зь ім умомант!

І тут ён пачуў сьвіст. Страла шмарганула яму па валасах і ўпілася ў сьцяну. Значыць, ворагі яго ўжо заўважылі. І паколькі ня мелі магчымасьці зацягнуць яго ў лес, яны вырашылі забіць яго на месцы. Ужо ня думаючы, ці страшна яму, ці не, Агухана зароў зноўку, бразнуўшыся на зямлю, каб ня быць мішэньню для ворагаў. Малайца! Дзьве новыя стралы тут как тут, утыркнуліся са звонам у браму ўсяго ў дзьвюх цалях над ім.

І тут раптам раскрылася брама, і моцныя рукі падхапілі яго і ўцягнулі ўнутар. І брама зноў зачынілася. І юны іракез згубіў прытомнасьць.

 

* * *

Ачуняўшы, Агухана ўбачыў, што ляжыць у бацкоўскай хаце. Маці, сядзячы ля яго на кукушках, адарыла яго цудоўнай усьмешкай. Агухана варухнуўся, хацеў падняцца, але ўсё цела страшэнна балела. Мама дапамагла яму сесьці на ягоным ложку з сасновых галін, пакрытым усё той жа мядзьвежай скурай, якую ён так любіў. Усеўшыся, Агухна змог усьміхнуцца маці і азірнуцца вакол. Якое ўсё знаёмае! Але бацькі не было тут, што яго ўстрывожыла.

Маці сказала, што бацька цяпер на валу, бароніць вёску разам з воямі, бо ворагі напалі адразу, як толькі Агухану забралі за браму. Без сумнёву, яны планавалі напасьці ўначы, але Агухана парушыў іхныя планы, і яны былі вымушаныя ісьці ў атаку зьнянацку, разьлічваючы на тое, што вяскоўцы не гатовыя прыняць удар.

Але ў той момант, як Агуханавы крыкі пачулі ў вёсцы, воі кінуліся за сваімі лукамі й стрэламі, што былі прыгатаваныя для паляваньня, на якое яны зьбіраліся назаўтра. І хутка яны былі ўжо ля паркана. Адныя тут жа адчынілі браму і забралі Агухану, іншыя ўжо ўзьбіраліся на сьцяну. У кароткі час яны парашэцілі пяцьдзесят з гакам чужых вояў, якія запускалі запаленыя стрэлы ў драўляны паркан і ў вёску.

Вельмі хутка запалаў агонь у адным з кутоў фартэцыі. На покліч абаронцаў прыбеглі жанчыны зь вёдрамі з вадой, якой воі пачалі заліваць агонь і пагасілі яго. Тады загарэлася ў іншым месцы, і зноў жанкі і воі загасілі яго. Ворагі, карыстаючыся тым, што воі занятыя пажарамі, хутка наставілі драбін у розных кутах паркана і палезьлі наверх.

Але абаронцы сустрэлі іх тамагаўкамі. Ворагі, зьбітыя тамагаўкамі, падалі пад драбіны, але многія падалі нават не дабегшы да іх, зьбітыя меткімі стрэламі.

Настрашаныя, што трапяць у палон і будуць катаваныя, астатнія чужакі паўцякалі ў лес, як толькі па загаду камандзіра абаронцы адчынілі браму для рукапашнага бою.

Ніхто ня пабег іх даганяць, бо пэўна тыя маглі зрабіць засаду ў лесе. Воі вярнуліся ў фартэцыю і зачынілі браму.

Тры дні і тры ночы воі трымалі пільны дазор вакол паселішча, каб быць гатовымі да наступнай атакі. Але ад чужакоў не было больш ні слыху ні дыху.

* * *

Паколькі Агухана так і ня быў яшчэ ўганараваны за выкананы іспыт, а яшчэ і за свой подзьвіг у ратаваньні вёскі, быў арганізаваны вялікі фэст адмыслова дзеля яго. Цяпер ён спраўдзіўся як сапраўдны герой.

Уся вёска сьвяткавала ягоную мужнасьць. Белы Арол зь іншымі хлопцамі глядзелі на яго зь вялікім захапленьнем. Нават Філін, нягледзячы, што раней меў нядобрыя пачуцьці да Агуханы, ня змог ня выказаць сваёй павагі да сына правадыра.

У адмысловы момант сьвяткаваньня бацька Агуханы ўзяў карону з самага яркага пер’я, надзеў яе сыну на галаву і сказаў громка, каб чулі ўсе:

– Сын мой, падчас доўгага іспыту ты бачыў ў снах мядзьведзя, але імя тваё застанецца – Агухана, бо яно значыць “найхаробры сярод храбрых”!. Ты давёў самому сабе сваю адвагу, і вось цяпер ты – сапраўдны мой сын. І яшчэ, я абвяшчаю цябе сваім пераемнікам. Ты станеш правадыром і камандзірам нашага паселішча, калі я зраблюся занадта старым, каб кіраваць народам.

Тады, завярнуўшыся да купы маладых хлопцаў, ён падаў знак Беламу Арлу і Філіну выйсьці наперад. Калі яны сталі перад ім, ён зьвярнуўся да іх:

 – Мой сын Агухана стане на чале нашага народу. Ты, Белы Арол, будзеш ягонай правай рукой. А ты, Філін, будзеш ягонай левай рукой. Вы абодва будзеце падпарадкоўвацца майму сыну, і тады вы таксама станеце славутымі і паважнымі камандзірамі. Вы будзеце аддана служыць майму сыну і нашаму народу.

Пасьля гэтага ён зноў зьвярнуўся да Агуханы:

– Сын мой, можа, у цябе ёсьць нейкае пажаданьне. Тады дай мне пачуць яго.

Як бы пяшчотна ні кахала Касулька Агухану, але каб паказаць сваю незалежнасьць, яна не схацела быць на гэтай цырымоніі. Ну, і характар у гэтай маляўкі!

Агухана, вядома, быў засмучоны гэтым. Бяз гэтага дзяўчо на фэсьце чагосьці не хапала. Цяпер ён зразумеў, як яна яму патрэбная. І ў гэты момант ён зрабіў сур’ёзнае рашэньне.

– Так, бацька, я хачу выказаць адно жаданьне. Я хачу ажаніцца з Касулькай. Калі ты згодны, скажы, няхай яе пашукаюць. І калі твая воля супадае з маім жаданьнем, я прашу цябе ажаніць нас.

Стары правадыр ня выказаў ніякага зьдзіўленьня. Ён тут жа загадаў знайсьці Касульку. Калі нарэшце яна зьявілася перад правадыром, ён ласкава ўзяў яе за руку і сказаў:

– Агухана, мой сын, хоча цябе за жонку. А чаго хочаш ты?

– І я хачу быць Агуханавай жонкай, – хуценька, але цьвёрда адпавяла Касулька з апушчанымі вачыма.  

Стары правадыр узяў сынаву руку, зьяднаў яе з Касульчынай і гучна абвесьціў:

– Цяпер вы – муж і жонка! Калі я вырашу гэта – паставім дом, і вы будзеце жыць разам.

І тут усе засьпявалі гімн радасьці і пачалі танчыць вакол вялікага вогнішча, выцягнуўшы маладых у цэнтар свайго кола. 

Такім чынам Агухана зрабіўся настолькі храбрым, што ажаніўшыся з Касулькай, нават не пачуў знаёмага мядзьвежагу рыку.

 Таронта, 2019.

  

Клод Обры (Claude Aubry), 1914-1984 г.г. – канадзкі дзіцячы пісьменьнік. Працаваў дырэктарам Отаўскай публічнай бібліятэкі. Ягоныя кнігі атрымалі больш за трыццаць нацыянальных і міжнародных узнагародаў. У 1981 г. у ягоны гонар Міжнародная рада па кнігам для моладзі (IBBY) заснаваў Прэмію імя Клода Обры.